Theo người dân địa phương, món bánh này đã có từ hàng chục năm trước, ra đời trong bối cảnh kinh tế còn nhiều thiếu thốn.
Từ món ăn dân dã gắn liền với những năm tháng khó khăn, bánh sắn ngày nay đã trở thành đặc sản trứ danh của vùng đất Tổ Phú Thọ. Giữa muôn vàn thức quà quê dân dã, bánh sắn vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong lòng người dân nơi đây, không chỉ bởi hương vị mộc mạc mà còn vì câu chuyện dài về một thời gian khó, khi củ sắn từng là nguồn lương thực nuôi sống bao người.
Phú Thọ – mảnh đất thiêng nơi cội nguồn dân tộc, không chỉ được biết đến với đền Hùng, hát xoan mà còn hấp dẫn du khách bởi nét ẩm thực dung dị mà tinh tế. Trong số đó, bánh sắn được xem là món ăn chứa đựng tinh thần chịu thương chịu khó của người dân trung du Bắc Bộ. Theo người dân địa phương, món bánh này đã có từ hàng chục năm trước, ra đời trong bối cảnh kinh tế còn nhiều thiếu thốn. Khi ấy, sắn – hay còn gọi là khoai mì – trở thành nguồn lương thực chính, là “cứu tinh” trong những ngày giáp hạt.
Thời gian đầu, bánh sắn chỉ đơn giản là thứ bánh làm từ bột sắn khô, không có nhân. Người ta thái mỏng củ sắn, phơi khô rồi nghiền hoặc giã nhỏ, lọc bỏ xơ để lấy bột. Khi nặn bánh, người dân thường dùng đũa chọc một lỗ ở giữa để bánh nhanh chín, và cũng vì thế mà món ăn này còn được gọi vui là “bánh sắn nhân đũa”. Dù giản dị, món bánh ấy đã giúp bao người đi qua những năm tháng đói kém, trở thành ký ức ấm áp của một thời.
Ngày nay, khi đời sống được nâng cao, bánh sắn Phú Thọ cũng được sáng tạo và hoàn thiện hơn, vừa giữ hồn cốt truyền thống vừa mang hương vị hấp dẫn du khách. Bánh hiện được làm từ sắn nếp non, củ tươi, gọt sạch vỏ rồi giã nhuyễn. Phần bã được vắt khô, còn nước cốt để lắng, thu được tinh bột mịn trắng. Người thợ sau đó trộn tinh bột với phần bã đã vắt, nhào kỹ cho đến khi tạo thành khối bột dẻo mịn. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo, vì nếu trộn không đều, bánh dễ bị nứt, vỡ khi hấp chín.
Nhân bánh sắn cũng phong phú hơn trước. Với bánh mặn, nhân thường là sự kết hợp giữa thịt lợn băm, đỗ xanh, mộc nhĩ và nấm hương. Bánh ngọt lại có nhân đỗ xanh nghiền mịn, đôi khi thêm dừa nạo, đậu đen hoặc đậu đỏ để tăng vị bùi và độ ngọt tự nhiên. Bột bánh sau khi được cán mỏng sẽ được gói lấy phần nhân, vo thành viên tròn hoặc hình oval cỡ quả trứng gà. Lớp ngoài được bao lại bằng lá chuối hoặc lá nếp, vừa giúp bánh không dính, vừa mang lại mùi thơm tự nhiên khi hấp chín.
Để có được mẻ bánh ngon, người làm phải hấp bánh trong khoảng 40 phút. Khi mở nắp nồi, làn hơi nóng bốc lên cùng mùi thơm nhẹ của lá chuối, quyện với hương sắn và nhân đậu, khiến ai cũng phải xuýt xoa. Bánh chín có màu trắng ngà, vỏ mềm dẻo, nhân đậm đà. Khi cắn một miếng, người ăn cảm nhận được vị ngọt dịu của bột sắn, cái bùi bùi của đỗ xanh, giòn sần sật của mộc nhĩ và chút béo thơm của thịt lợn. Mỗi kiểu nhân mang một hương vị riêng, nhưng bánh sắn nhân thịt băm mộc nhĩ vẫn là lựa chọn được yêu thích nhất.
Không ít người ví bánh sắn có nét giống bánh bột lọc của miền Trung, song thật ra hai món khác nhau hoàn toàn. Nếu bánh bột lọc trong, dai và đậm vị nước mắm, thì bánh sắn Phú Thọ lại dẻo mềm, thơm tự nhiên và thanh nhẹ hơn. Món bánh này ăn nóng là ngon nhất, nhưng để nguội vẫn giữ được độ dẻo đặc trưng, không bị khô hay nát.
Bánh sắn hiện được xem là thức quà đặc sản mỗi khi du khách ghé về vùng đất Tổ. Tại xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa – nơi nổi tiếng nhất với nghề làm bánh sắn – du khách có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh những nồi hấp nghi ngút khói, hương bánh lan tỏa khắp chợ quê. Khi đến đền Mẫu Âu Cơ, người ta thường ghé qua những gánh hàng nhỏ bên đường để mua vài chiếc bánh sắn nóng hổi vừa hấp xong, ăn ngay trên tay mà cảm nhận rõ hương vị chân chất của đất trời Phú Thọ.
Không chỉ phục vụ du khách thập phương, bánh sắn Phú Thọ còn được nhiều người mang đi xa như một món quà quê đặc trưng. Ngày nay, người dân Hà Nội hay các tỉnh lân cận cũng có thể thưởng thức món bánh này mà không cần đi xa, bởi nhiều cửa hàng đặc sản đã bày bán hoặc nhận đặt online. Một chục bánh sắn Phú Thọ hiện có giá khoảng 55.000 đồng – mức giá vừa phải cho một món ăn dân dã nhưng giàu hương vị. Bánh sắn còn có ưu điểm là dễ bảo quản: bánh sống có thể để ngăn đá trong khoảng một tháng, khi ăn chỉ cần hấp lại là vẫn thơm ngon như mới.
Đi qua thời gian, bánh sắn không chỉ là món ăn mà còn là biểu tượng cho tinh thần bền bỉ của người dân vùng trung du. Từ những củ sắn khô cứu đói năm nào, người dân Phú Thọ đã biến chúng thành món đặc sản mang đậm bản sắc quê hương.
