Tại bản Pác Ngòi – ngôi làng của người Tày nằm ven hồ, cá nướng từ lâu đã trở thành món ăn quen thuộc, gắn liền với đời sống sinh hoạt thường ngày.
Nằm giữa vùng núi Đông Bắc, Bắc Kạn (nay sáp nhập thành tỉnh Thái Nguyên) từ lâu đã được biết đến như viên ngọc xanh của núi rừng Việt Bắc. Nhắc đến Bắc Kạn, du khách thường nghĩ ngay đến hồ Ba Bể – hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Việt Nam, thuộc xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể, cách Hà Nội khoảng 230 km. Nơi đây không chỉ nổi tiếng bởi cảnh sắc sơn thủy hữu tình, mà còn níu chân lữ khách bằng những món ăn dân dã, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong số đó, món cá nướng hồ Ba Bể – đặc sản của bản Pác Ngòi – được xem là biểu tượng ẩm thực không thể bỏ lỡ khi đặt chân đến vùng đất này.
Tại bản Pác Ngòi – ngôi làng của người Tày nằm ven hồ, cá nướng từ lâu đã trở thành món ăn quen thuộc, gắn liền với đời sống sinh hoạt thường ngày. Người dân nơi đây vẫn giữ nguyên tập quán đánh bắt cá theo phương pháp truyền thống, không sử dụng lưới điện hay chất nổ mà chỉ quăng chài, cất vó hoặc dùng lưới tay. Mỗi sáng sớm, khi làn sương còn giăng mờ mặt hồ, những con thuyền độc mộc lại lặng lẽ rẽ sóng, mang theo niềm hy vọng về một mẻ cá tươi ngon.
Cá được đánh bắt ở hồ Ba Bể có nhiều loại, nhưng thường dùng để nướng là loại cá mương nhỏ, thân chỉ nhỉnh hơn ngón tay người lớn. Dù kích thước khiêm tốn, thịt cá lại trắng, săn chắc và có vị ngọt thanh đặc trưng. Chính nhờ sinh trưởng trong nguồn nước ngọt, mát lành của hồ nên cá không hề tanh như cá sông hay cá biển, khi nướng lên tỏa mùi thơm rất đặc biệt.
Để tạo nên món cá nướng đúng điệu, người dân Pác Ngòi phải trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ. Cá sau khi đánh bắt được làm sạch, moi bỏ ruột rồi cho vào chõ đồ chín tới. Việc hấp chín nhẹ giúp cá giữ được vị ngọt tự nhiên và không bị vỡ khi phơi nắng.
Khi cá đã nguội, người dân dùng kẹp tre để giữ cố định từng xâu – khoảng 4 đến 5 con cá to hoặc 6 đến 8 con cá nhỏ – rồi đem phơi nắng 3 đến 4 ngày. Dưới cái nắng gắt của vùng núi, lớp da cá săn lại, vàng sậm và giòn rụm. Tiếp đó, cá được ướp cùng tiêu, ớt, nghệ và muối, vừa để tạo hương vị đậm đà, vừa giúp bảo quản được lâu hơn. Công đoạn này đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm, bởi nếu ướp quá tay cá sẽ mặn, còn thiếu gia vị thì hương thơm không dậy lên trọn vẹn.
Khi có khách du lịch ghé qua, người dân sẽ lấy từng xiên cá đã phơi khô ra nướng trực tiếp trên than hồng. Chỉ sau vài phút, cá bắt đầu tỏa mùi thơm nức mũi, lớp da chuyển sang màu vàng ruộm hấp dẫn. Người nướng phải liên tục trở tay để cá chín đều, không bị cháy hay khô. Đó là cả một nghệ thuật – sự kết hợp hài hòa giữa lửa, gió và sự khéo léo của đôi tay.
Khi cá vừa chín, chỉ cần cắn một miếng là đủ cảm nhận được vị ngọt bùi của thịt, lớp da giòn tan và hương khói quyện vào từng thớ cá. Dù ăn nóng hay để nguội, món cá nướng hồ Ba Bể vẫn giữ nguyên vị thơm nồng, béo nhẹ mà không hề tanh. Nhiều du khách nhận xét, mùi cá nướng nơi đây gợi nhớ đến hương khói bếp quê – vừa thân quen, vừa ấm áp.
Món cá nướng thường được ăn kèm với tương ớt hoặc muối trộn mắc khén – loại gia vị đặc trưng của người Tày. Vị cay nồng, thơm dịu của mắc khén hòa cùng vị ngọt của cá tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên. Mỗi xiên cá được bán với giá chỉ từ 10.000 – 15.000 đồng, du khách có thể dễ dàng bắt gặp những gánh hàng nhỏ dọc bờ hồ hoặc tại các điểm du lịch như Ao Tiên, bến thuyền Nam Mẫu.
Cá nướng ở Ba Bể thường được ví như món ăn “ăn chơi mà thành đặc sản”. Người dân bản địa thưởng thức món này như một món ăn vặt – vừa trò chuyện, vừa nhâm nhi xiên cá nóng hổi. Du khách đến đây, giữa khung cảnh sông nước mênh mông, gió thổi mát rượi, tay cầm xiên cá vừa nướng còn nghi ngút khói, quả là một trải nghiệm khó có thể tìm thấy ở nơi khác.
Theo người dân địa phương, nghề làm cá nướng đã gắn bó với bản Pác Ngòi từ nhiều đời nay. Ban đầu, họ làm để ăn trong gia đình hoặc phục vụ những dịp lễ hội, tiếp đãi khách quý. Về sau, khi du lịch hồ Ba Bể phát triển, món cá nướng trở thành sản phẩm được nhiều du khách ưa chuộng, vừa để thưởng thức tại chỗ, vừa làm quà mang về.
Ngoài cá nướng, người dân còn chế biến thêm các loại cá khô, tôm khô được đóng gói cẩn thận để bán cho du khách. Giá dao động từ 60.000 – 100.000 đồng/kg tùy loại. Đây là món quà giản dị nhưng chứa đựng tinh túy của núi rừng Bắc Kạn – món quà của thiên nhiên và của những con người mộc mạc, chân thành.
Có thể nói, cá nướng hồ Ba Bể không chỉ là món ăn ngon mà còn là biểu tượng văn hóa của người Tày nơi đây. Trong mỗi xiên cá là hình ảnh người dân dậy từ tờ mờ sáng, chèo thuyền ra hồ, là hơi thở của núi rừng và là hương vị của cuộc sống bình dị, yên ả.
Du khách đến Ba Bể, sau khi thưởng ngoạn cảnh đẹp sơn thủy, hãy dành thời gian ghé bản Pác Ngòi – nơi mà mỗi mái nhà sàn, mỗi khóm tre ven đường đều phảng phất hương khói của những bếp than nướng cá. Ngồi giữa thiên nhiên mênh mông, thưởng thức xiên cá nóng hổi, nghe tiếng mái chèo khua nhẹ trên mặt nước – đó chính là khoảnh khắc khiến người ta yêu thêm vùng đất Bắc Kạn hiền hòa, chân chất.
Cá nướng hồ Ba Bể vì thế không chỉ đơn thuần là một món ăn. Nó là kết tinh của đất và nước, của con người và thiên nhiên, là “hương vị của ký ức” mà bất kỳ ai từng nếm qua đều khó lòng quên được.
