Thời gian vừa qua, khoa Điều trị bệnh da nam giới - Bệnh viện Da liễu Trung ương liên tục tiếp nhận các trường hợp bệnh nhân ngộ độc methotrexate. Đây đều là những trường hợp do uống thuốc sai liều, sai lịch, gây ra biểu hiện ngộ độc methotrexate cấp tính phải nhập viện điều trị.
Methotrexate (MTX) là thuốc có tác dụng điều hòa miễn dịch, giảm viêm thường được sử dụng trong da liễu để điều trị các bệnh vảy nến, viêm da cơ địa, bệnh tự miễn, bệnh da viêm, do nó khá an toàn, hiệu quả và chi phí thấp.
MTX liều thấp còn được sử dụng để điều trị các bệnh lý da liễu như vảy nến, viêm da cơ địa, vảy phấn dạng lichen... MTX có dạng viên uống hoặc tiêm; thuốc cần được bác sĩ chỉ định đúng, hướng dẫn người bệnh sử dụng cụ thể và theo dõi chặt chẽ. MTX được dùng liều hàng tuần, thay vì hàng ngày. Điều này khác với hầu hết các loại thuốc khác.
MTX dạng uống thường được hướng dẫn uống vào một một ngày cụ thể trong tuần (ví dụ: Thứ hai) trên đơn thuốc. Vào ngày được chỉ định trong tuần, MTX có thể được dùng một liều duy nhất hoặc chia thành 2 đến 3 liều nhỏ hơn. Thuốc cũng có thể gây độc tính nghiêm trọng nếu lạm dụng hoặc sử dụng không đúng chỉ định.
Bệnh nhân sử dụng sai liều hàng ngày thay vì hàng tuần dẫn tới các biểu hiện ngộ độc cấp tính, có thể dẫn đến tử vong. Đây là lỗi thường gặp nhất liên quan đến MTX trong điều trị bệnh và đã được cảnh báo nhiều lần trên thế giới. Mặc dù độc tính thường gặp hơn khi dùng liều cao, song cũng có thể gặp ở bất kỳ mức liều nào.
Ảnh minh họa
Ngộ độc cấp tính có thể gây loét niêm mạc, loét da, suy tủy, tổn thương gan, thận, độc trên thần kinh trung ương, nặng hơn có thể gặp viêm phổi kẽ, nhiễm trùng cơ hội, hoại tử thượng bì và tử vong. Các biến chứng thường xuất hiện nhanh, diễn biến nặng nề và khó kiểm soát nếu phát hiện muộn.
Như trường hợp bệnh nhân nam, hơn 50 tuổi, mắc bệnh lichen phẳng, tự ý uống 10 mg/ngày trong 5 ngày liên tục thay vì 10 mg/tuần theo hướng dẫn trong đơn thuốc điều trị bệnh lichen phẳng ngoại trú. Sau 05 ngày sử dụng thuốc, các tổn thương dát đỏ, phù nề, đau rát vùng sinh dục - hậu môn xuất hiện, nhưng bệnh nhân vẫn tự ý mua thêm uống tiếp trong 5 ngày với liều tương tự. Tổn thương tiến triển nặng hơn, bệnh nhân phải đến Bệnh viện Da liễu Trung ương để điều trị.
Tại bệnh viện, người bệnh được chỉ định làm một số xét nghiệm cận lâm sàng, kết quả cho thấy men gan tăng gấp 4 lần bình thường. Qua thăm khám và kiểm tra các kết quả xét nghiệm cận lâm sàng khác, ThS. BSNT Lê Thu Hằng, khoa Điều trị bệnh da nam giới Bệnh viện Da liễu Trung ương nhận định, bệnh nhân bị ngộ độc methotrexate cấp tính.
Khi bệnh nhân sử dụng quá liều hoặc có biểu hiện ngộ độc cần được dừng sử dụng MTX ngay, điều trị theo nguyên tắc bù dịch để tăng đào thải MTX qua thận và ngăn chặn sự kết tủa trong ống thận, kiềm hóa nước tiểu, giải độc bằng leucovorin (nếu cần), bổ sung acid folic và điều trị hỗ trợ tích cực các tổn thương cơ quan liên quan. Leucovorin có tác dụng bổ sung dạng folate hoạt động, cạnh tranh với MTX và hồi phục các mô đang bị ức chế phân bào.
Ngộ độc MTX là một cấp cứu nội khoa có thể gây tử vong, thường liên quan đến việc dùng thuốc không đúng lịch hoặc kèm các yếu tố nguy cơ làm tăng tích lũy thuốc. Để tránh nguy cơ ngộ độc, người bệnh cần lưu ý đọc kỹ đơn thuốc; MTX luôn dùng hàng tuần, không bao giờ là hàng ngày.
Tuân thủ đúng chỉ định của bác sỹ, không tự ý thay đổi liều hoặc nghe theo người khác hướng dẫn. Tái khám định kỳ, xét nghiệm máu, kiểm tra gan, thận, theo dõi an toàn thuốc. Cảnh giác dấu hiệu cảnh báo như loét miệng, trợt loét da, sốt, mệt mỏi bất thường cần đến ngay cơ sở y tế.
