Trước đây, cá tà ma chỉ là món ăn dân dã trong các bữa cơm của ngư dân Lý Sơn. Nhưng qua thời gian, khi du lịch phát triển, món ăn này dần được biết đến và trở thành “đặc sản phải thử” của đảo.
Đến với huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), du khách không chỉ bị cuốn hút bởi khung cảnh thiên nhiên hoang sơ, những ruộng hành tỏi xanh mướt hay những vách đá bazan hùng vĩ bên bờ biển xanh ngọc, mà còn bởi nền ẩm thực độc đáo của nơi đây. Một trong những món đặc sản khiến nhiều người vừa tò mò, vừa thích thú khi nghe tên chính là cá tà ma – loài cá có cái tên nghe “đáng sợ”, song lại là món ăn tinh túy, hấp dẫn bậc nhất của vùng biển đảo này.
Lần đầu nghe nhắc đến, nhiều du khách thường bật cười hoặc thoáng rùng mình vì cái tên “tà ma” gợi liên tưởng đến những điều bí ẩn. Thế nhưng, trái ngược hoàn toàn với tên gọi có phần “đáng gờm”, cá tà ma lại là loài cá hiền lành, thân thiện và đặc biệt ngon miệng. Theo lời kể của ngư dân Lý Sơn, loài cá này được đặt tên như vậy vì chúng rất nhanh nhẹn, khó phát hiện và thường “thoắt ẩn thoắt hiện” giữa các gành rạn đá, khiến việc đánh bắt trở nên khó khăn. Cái tên “tà ma” vì thế mà ra đời, vừa để gọi vui, vừa thể hiện sự khéo léo, thách thức mà loài cá này mang lại cho những người làm nghề biển.
Cá tà ma có thân dẹt, kích thước vừa phải, da bóng, vảy nhỏ và mịn. Ở vùng biển Lý Sơn, có hai loại chính là cá tà ma trắng và cá tà ma đen – phân biệt chủ yếu qua màu vảy, trong đó loại đen thường đậm và sẫm hơn. Hình dáng của chúng khá giống cá rô phi nước ngọt, nếu không quen thì rất khó nhận ra sự khác biệt.
Loài cá này không chỉ xuất hiện ở Lý Sơn mà còn có mặt tại một số vùng biển miền Trung như Quy Nhơn (Bình Định), Nha Trang (Khánh Hòa) hay đảo Phú Quý (Bình Thuận). Tuy nhiên, cá tà ma ở Lý Sơn được xem là ngon và phổ biến nhất, trở thành đặc sản đặc trưng của đảo. Ngư dân địa phương đánh bắt loài cá này chủ yếu vào mùa xuân – hè, khi biển êm, nước trong và cá thường kéo về gần bờ để kiếm ăn.
Cá tà ma sinh sống ở khu vực gành rạn và vùng nước sâu quanh đảo, nơi có nhiều rong biển và san hô – môi trường lý tưởng để chúng ẩn nấp. Cá bơi rất nhanh, lanh lợi, lại có khả năng thay đổi hướng di chuyển liên tục nên việc dùng lưới hoặc câu để bắt là điều không dễ dàng. Chỉ những ngư dân có kinh nghiệm, nắm rõ dòng chảy và tập tính di chuyển của cá mới có thể “săn” được chúng.
Chính vì vậy mà cá tà ma không có sản lượng lớn, được xem là hàng hiếm. Ngư dân vừa kéo lưới lên là thương lái đã chờ sẵn để thu mua, thậm chí có người đặt hàng trước. Ở Lý Sơn, cá tà ma tươi thường được bán ngay trong ngày tại các chợ hải sản hoặc nhà hàng địa phương. Giá cá dao động từ 270.000 – 400.000 đồng/kg, tùy mùa và kích thước. Mức giá này tuy không quá cao so với các loại hải sản quý hiếm khác, nhưng việc tìm mua lại không dễ dàng vì nguồn hàng ít, chủ yếu phụ thuộc vào thời tiết và chuyến biển của ngư dân.
Trên các chợ mạng hoặc sàn thương mại điện tử, cá tà ma cũng hiếm khi được rao bán, bởi cá phải được bảo quản tươi sống để giữ nguyên hương vị. Chính điều này càng làm tăng thêm giá trị và sức hấp dẫn của món đặc sản vùng đảo này.
Nếu chỉ nhìn qua, cá tà ma trông khá bình thường, song khi chế biến, vị ngon của nó mới thật sự bộc lộ. Thịt cá trắng, thơm, săn chắc, không tanh và đặc biệt có vị ngọt tự nhiên. Phần lườn cá mềm, béo nhẹ, trong khi phần thân lại dai và chắc. Dù được chế biến theo cách nào – nướng, kho, chiên hay nấu canh – cá tà ma vẫn giữ được độ ngọt thanh và mùi hương đặc trưng của biển.
Với người dân Lý Sơn, cá tà ma không chỉ là món ăn ngon mà còn là niềm tự hào của ẩm thực địa phương. Trong các bữa cơm gia đình, cá tà ma thường được dùng để nấu canh chua hoặc kho nghệ, vừa dễ làm, vừa hợp khẩu vị. Đối với du khách, đây là món “phải thử” khi đặt chân lên đảo, bởi không dễ để tìm được ở những nơi khác.
Một trong những cách chế biến phổ biến và được yêu thích nhất là cá tà ma nướng muối ớt. Cá tươi sau khi làm sạch được khứa nhẹ trên thân, ướp cùng muối hột, tỏi, ớt giã nhuyễn và một ít dầu ăn. Sau khoảng 20 phút thấm vị, cá được nướng trên than hồng cho đến khi lớp da xém vàng, tỏa mùi thơm quyến rũ. Khi chín, thịt cá bên trong vẫn trắng ngần, mềm nhưng không bở, ăn kèm rau sống, bánh tráng và mắm ớt chua cay. Đây là món ăn khoái khẩu của nhiều thực khách khi đến Lý Sơn – giản dị mà đậm đà hương vị biển.
Một món khác không thể bỏ qua là cá tà ma kho nghệ. Cách nấu không cầu kỳ nhưng đòi hỏi cá phải thật tươi. Cá được cắt khúc vừa ăn, ướp với nghệ tươi giã nhuyễn, hành tím, nước mắm, tiêu và đường. Sau đó, phi hành cho thơm rồi cho cá vào đảo đều, thêm chút nước và kho nhỏ lửa cho đến khi nước sệt lại, màu vàng óng của nghệ thấm đều vào từng thớ thịt. Món cá kho nghệ ăn với cơm trắng rất đưa cơm, đặc biệt trong những ngày mưa gió.
Ngoài ra, cá tà ma chiên giòn cũng là lựa chọn được nhiều người ưa thích. Cá được ướp sơ với muối, tiêu, nước cốt chanh khoảng 15 phút, sau đó chiên vàng đều hai mặt. Khi ăn, chấm với nước mắm gừng hoặc mắm ớt tỏi, vị giòn rụm của da hòa cùng vị ngọt của thịt cá tạo nên cảm giác hấp dẫn khó cưỡng.
Riêng trong các bữa cơm thường ngày của người dân đảo, canh chua cá tà ma là món phổ biến và dễ nấu nhất. Nguyên liệu gồm cà chua, me, dứa, rau thơm – tương tự các món canh cá khác – nhưng vị ngọt thanh của nước dùng cùng độ béo nhẹ của cá tà ma khiến món ăn trở nên đặc biệt. Nhiều quán ăn còn biến tấu bằng cách nấu với lá giang, tạo vị chua thanh mát, rất hợp cho những ngày hè oi bức.
Trước đây, cá tà ma chỉ là món ăn dân dã trong các bữa cơm của ngư dân Lý Sơn. Nhưng qua thời gian, khi du lịch phát triển, món ăn này dần được biết đến và trở thành “đặc sản phải thử” của đảo. Ngày nay, trong thực đơn của hầu hết các nhà hàng hải sản ở Lý Sơn, cá tà ma luôn chiếm vị trí đặc biệt. Dù vậy, vì sản lượng đánh bắt phụ thuộc vào mùa, nên du khách muốn thưởng thức thường phải “đặt trước” hoặc nhờ người dân địa phương giới thiệu.
Một điểm thú vị là giá cá tà ma tại chợ địa phương lại khá mềm, chỉ khoảng 100.000 – 150.000 đồng/kg, tùy thời điểm. Du khách có thể dễ dàng mua mang về làm quà hoặc nhờ người dân chế biến trực tiếp. Với những ai yêu thích trải nghiệm ẩm thực địa phương, việc tự tay chọn cá tươi ở chợ buổi sáng, rồi mang về nhờ chủ quán nướng hay nấu canh chua là trải nghiệm thú vị và đáng nhớ.
Cá tà ma không chỉ đơn thuần là món ăn ngon, mà còn là một phần trong văn hóa ẩm thực của người dân Lý Sơn. Từ cách gọi tên dân dã, tập tính sống bí ẩn đến hương vị đặc trưng, tất cả đã tạo nên một “huyền thoại ẩm thực” khiến du khách nhớ mãi. Với vị thịt ngọt, thơm, không tanh và dễ chế biến, cá tà ma chinh phục cả những thực khách khó tính nhất.
Nếu có dịp đến với Lý Sơn, hãy thử một bữa cơm với cá tà ma nướng than hay một bát canh chua nóng hổi. Giữa làn gió biển mặn mòi, hương cá nướng thơm lừng và vị ngọt của biển khơi hòa quyện trong từng miếng cá sẽ khiến chuyến đi của bạn thêm trọn vẹn. Cái tên nghe có vẻ “tà ma”, nhưng khi đã nếm thử, bạn sẽ hiểu vì sao loài cá nhỏ bé này lại trở thành đặc sản “thoắt ẩn thoắt hiện” khiến ai cũng muốn tìm mà không dễ có được.
