Không chỉ là món ăn mang hương vị đặc trưng, loại rau này còn sở hữu nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và thậm chí đã được xuất khẩu ra nước ngoài – một bước tiến đáng kể đối với loại rau rừng dân dã.
Từng là món rau quen thuộc trong bữa cơm của người dân miền núi phía Bắc, rau bò khai nay đã trở thành đặc sản được nhiều người thành thị ưa chuộng. Không chỉ là món ăn mang hương vị đặc trưng, loại rau này còn sở hữu nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và thậm chí đã được xuất khẩu ra nước ngoài – một bước tiến đáng kể đối với loại rau rừng dân dã.
Rau bò khai là loại cây thân leo, thường mọc tự nhiên ở các vùng núi đá của các tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn. Người dân địa phương thường hái phần ngọn và lá non để chế biến các món ăn như luộc, xào, nấu canh. Rau bò khai có hình dáng lá khá giống rau ngót, nhưng ngọn lại mập và tròn tương tự như ngọn su su. Trong ẩm thực vùng cao, bò khai được xem là món rau dân dã, nhưng lại có hương vị đặc biệt mà không loại rau nào có thể thay thế.
Điểm thú vị nhất ở rau bò khai nằm ở mùi vị “khai” đặc trưng – đúng như tên gọi. Khi chế biến, người ta thường vò kỹ rau trước khi nấu để làm giảm bớt mùi, nhưng dù vậy, món ăn vẫn còn phảng phất một chút hương đặc trưng ấy. Chính mùi vị này lại khiến rau bò khai trở nên khó quên đối với nhiều thực khách. Theo kinh nghiệm của người dân bản địa, rau bò khai ngon nhất là khi được xào, đặc biệt là xào tỏi hoặc xào cùng thịt bò. Việc luộc hoặc nấu canh thường khiến rau mất đi độ giòn và hương thơm đặc trưng, do đó cách chế biến phổ biến nhất vẫn là các món xào trên chảo nóng.
Rau bò khai hiện có hai loại chính là bò khai trắng và bò khai đỏ. Trong đó, loại trắng phổ biến hơn và được trồng rộng rãi, còn bò khai đỏ thì hiếm hơn nhưng được đánh giá cao về hương vị – đậm đà và ngọt hơn. Vào mùa rau rừng, bò khai trở thành lựa chọn được nhiều gia đình ưu tiên bởi vừa ngon, vừa sạch, vừa giàu dinh dưỡng.
Không chỉ là thực phẩm, từ lâu bò khai còn được sử dụng trong y học dân gian. Theo kinh nghiệm của người dân miền núi, cây bò khai có thể dùng để hỗ trợ điều trị các bệnh như sỏi thận, viêm gan do siêu vi. Cách dùng khá đơn giản: lá, thân và cành được sắc với nước để uống, có thể dùng cả rau tươi hoặc phơi khô tùy điều kiện. Ngoài ra, rau bò khai còn giúp phục hồi sức khỏe cho những người suy nhược, chán ăn hoặc mệt mỏi. Một bát canh bò khai nóng hổi hay một ấm nước sắc từ cây bò khai được cho là giúp cơ thể khỏe hơn, ăn ngon miệng hơn. Đáng chú ý, theo kinh nghiệm dân gian, rau bò khai giữ được mùi vị nguyên bản lại có tác dụng chữa bệnh tốt hơn nhiều so với rau đã qua chế biến kỹ.
Nhận thấy giá trị kinh tế và tiềm năng phát triển của loại cây này, từ năm 2017, sáu hộ dân tại thôn Cao Bằng (tỉnh Cao Bằng) đã liên kết thành lập Tổ hợp tác sản xuất rau bò khai. Ba năm sau, năm 2020, tổ hợp tác phát triển thành Hợp tác xã Nông nghiệp Dịch vụ Cao Bằng với 13 thành viên chính thức, sau đó mở rộng lên 21 thành viên và 20 thành viên liên kết, tổng diện tích canh tác hơn 40 ha. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong việc đưa cây bò khai trở thành sản phẩm nông nghiệp chủ lực của địa phương.
Theo đại diện hợp tác xã, sản lượng rau bò khai phụ thuộc vào mùa vụ. Vào mùa lạnh, sản lượng có xu hướng giảm, nhưng giá bán lại tăng cao. Trung bình mỗi tháng, hợp tác xã thu hoạch khoảng 2 tấn rau tươi, với giá bán dao động khoảng 60.000 đồng/kg. Mức giá này tương đối cao so với các loại rau thông thường, cho thấy sức tiêu thụ và giá trị kinh tế đáng kể của loại rau đặc sản miền núi.
Không chỉ tiêu thụ mạnh trong nước, rau bò khai hiện nay đã được đóng gói, sơ chế và xuất khẩu ra nước ngoài. Đây là kết quả của nỗ lực chuẩn hóa quy trình trồng trọt, thu hái, bảo quản của các hộ dân và hợp tác xã địa phương. Việc đưa loại rau rừng này ra thị trường quốc tế không chỉ mở ra hướng đi mới cho nông sản vùng cao, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh ẩm thực độc đáo của Việt Nam.
Tại các thành phố lớn như Hà Nội, những năm gần đây, rau bò khai đã xuất hiện nhiều hơn trong các siêu thị nhỏ và cửa hàng nông sản sạch. Tuy nhiên, tại các chợ truyền thống, loại rau này vẫn khá hiếm, do sản lượng còn hạn chế và chủ yếu được cung cấp theo đơn đặt trước. Với nhu cầu ngày càng tăng, nhiều quán ăn, nhà hàng, đặc biệt là các quán bia hoặc quán đặc sản vùng cao, đã đưa các món như bò khai xào tỏi, bò khai xào thịt bò vào thực đơn chính, tạo nên sự hấp dẫn riêng biệt trong khẩu vị thực khách.
Từ một món ăn dân dã, rau bò khai đã đi một chặng đường dài để trở thành “đặc sản vùng cao” được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng. Không chỉ góp phần cải thiện thu nhập cho người dân miền núi, loại rau này còn khẳng định giá trị của những sản vật quê hương – nơi thiên nhiên và con người cùng tạo nên những hương vị độc đáo, giàu bản sắc của ẩm thực Việt Nam.
