Trên tuyến đảo hoang sơ thuộc huyện Huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, đảo Ngọc Vừng không chỉ thu hút du khách bởi cảnh biển trong xanh, bờ cát trắng và không khí thanh bình, mà còn hấp dẫn bởi một món ăn đặc trưng – quả mắm xào tôm – vừa lạ vừa đậm chất vùng biển.
Cây mắm là một nhân vật quen thuộc trong đời sống người dân miền cửa biển nơi này. Dọc theo các bãi triều, nơi đất bùn mặn và sóng gió biển cả luôn hiện diện, cây mắm sinh sôi khỏe mạnh, thân quả mắm đậm vị mặn mòi của biển và rễ cây “gồng mình” vươn khỏi mặt đất bùn đầy sức sống. Giữa môi trường khắc nghiệt ấy, cây mắm vẫn phát triển, tạo nên một loại nguyên liệu đặc thù mà chỉ vùng biển như Ngọc Vừng mới có được.
Cứ tới dịp tháng 7-8 âm lịch, người dân đảo bắt đầu thu hoạch quả mắm. Quả hình bầu dục sắc xanh, sinh sôi mạnh mẽ. Những quả rụng xuống đất bùn có thể nảy mầm thành cây con hoặc được nước biển cuốn tới bãi triều rồi bén rễ. Điều khiến nhiều người bất ngờ đó là mặc dù quả mắm xưa nay thường gắn với cảm giác đắng, chát tưởng chừng không thể ăn, nhưng qua bàn tay chế biến khéo léo của người đảo, món ăn này lại trở nên ngọt bùi, hấp dẫn đến khó cưỡng.
Trong đời sống người dân trên đảo, quả mắm không chỉ là rau “của nhà trồng được” mà từ lâu đã hiện diện trong các bữa cơm thường nhật. Khi cuộc sống còn nhiều khó khăn, quả mắm được hái về chế biến như một nguồn rau sạch vùng biển. Ngày nay, khi du lịch và đời sống cải thiện, quả mắm đã vươn lên trở thành đặc sản, là món quà biển dành cho khách phương xa mỗi khi ghé thăm đảo.
Chế biến món quả mắm xào tôm tuy nhìn tưởng giản đơn nhưng thực sự yêu cầu sự tỉ mẩn và bí quyết đáng kể. Quả mắm sau khi hái được bổ đôi, bỏ hạt, rửa sạch rồi cho vào nồi luộc 2-3 lần để nhả hết vị đắng, chát. Tiếp đó, quả mắm được ngâm trong nước, cứ mỗi 30 phút thay nước một lần, kéo dài khoảng một ngày cho đến khi sạch hoàn toàn vị đắng chát là đã sẵn sàng để chế biến hoặc bảo quản – ngày nay người dân đảo có thể gói quả mắm và cho vào tủ lạnh ăn dần.
Món xào quả mắm được người dân Ngọc Vừng ưu ái chế biến theo phong cách truyền thống. Nguyên liệu đi kèm rất đa dạng: có thể là hàu, ngao, ngán, điềm điệp… nhưng đặc sắc nhất vẫn là kết hợp với tôm tươi. Cách làm cơ bản: lạc rang bỏ vỏ rồi giã nhỏ; hành tỏi khô phi thơm; tiếp đó cho lạc rang vào cùng gia vị vừa ăn; cuối cùng tôm tươi (bóc vỏ, rút chỉ lưng) và quả mắm được xào chung dưới lửa lớn khoảng 3-5 phút. Món ăn cho ra màu sắc bắt mắt: màu đỏ cam của tôm tươi hòa cùng sắc xanh của quả mắm, một sự kết hợp tạo nên tò mò trước khi nếm thử.
Vị ngọt của thịt tôm, bùi béo của lạc rang và xen lẫn chút “vibe” mặn mặn, hơi biển của quả mắm khiến thực khách – đặc biệt những ai từ đất liền tới – khó lòng buông đũa. Người dân đảo thường khẳng định: để món ăn đúng vị, không thể bỏ qua mỡ lợn trong khâu xào để tăng độ ngậy, và không thể thiếu vài thìa mắm tép Ngọc Vừng chính hiệu để món thêm đậm hương vị bản địa. Trong phiên bản khác của món ăn, người dân đảo còn dùng cá rán – đặc biệt là cá cuộng – lóc thịt rán giòn rồi xào với quả mắm, tạo nên một phiên bản “đậm hồn biển” khác.
Đối với khách du lịch đặt chân đến đảo Ngọc Vừng vào những ngày cuối thu – khi ánh hoàng hôn phủ lên mặt biển và gió biển mang hơi lạnh đầu mùa – bữa cơm của người dân đảo mang giá trị gần gũi và đáng nhớ hơn bao giờ hết. Trong mâm cơm ấy, quả mắm xào tôm nổi bật như một nét văn hóa ẩm thực đặc thù của vùng cửa biển Quảng Ninh, đồng thời là trải nghiệm vị giác mà khách rất nên thử.
Khi tới đảo, du khách có thể tìm món quả mắm xào tôm tại các nhà hàng địa phương. Một điểm dễ tìm là nhà hàng Biển Đảo (thôn Bình Hải, xã Ngọc Vừng) – nơi người dân thường tiếp khách và thiết đãi bằng món ăn này. Món ăn không chỉ là một lựa chọn trong thực đơn mà còn là lời mời bước vào đời sống biển đảo chân thực, nơi mỗi vị khách được “mời” thưởng thức hương vị của gió biển, cát trắng và cả cây mắm kiên cường giữa trời mặn.
Món quả mắm xào tôm trên đảo Ngọc Vừng là một minh chứng cho khả năng biến những nguyên liệu đơn sơ thành trải nghiệm ẩm thực mới lạ. Đây không đơn thuần chỉ là món ăn, mà là biểu hiện của văn hóa biển – cây mắm chịu mặn đắng vẫn trổ quả, người dân đảo khéo léo xử lý vị đắng để có được vị ngọt bùi, khách từ nơi xa tới được mời vào bàn ăn như người nhà. Trong hành trình khám phá vùng biển Quảng Ninh, dành thời gian cho mâm cơm nhỏ giữa đảo hoang sơ, thưởng thức một đĩa quả mắm xào tôm, hẳn sẽ là điểm nhấn không thể quên.
