Loại rau này không chỉ có hương vị chua thanh lạ miệng, mà còn sở hữu những công dụng được truyền tai trong dân gian về khả năng hỗ trợ sức khỏe, giải độc, thanh nhiệt.
Từng là một loài cây mọc dại ven đường, chẳng mấy ai để ý, nay cây chút chít – hay còn được gọi là dương đề, lưỡi bò – lại bất ngờ “lên ngôi” trong danh sách đặc sản mới của giới sành ăn. Không chỉ vì hương vị chua thanh lạ miệng, mà còn bởi những công dụng được truyền tai trong dân gian về khả năng hỗ trợ sức khỏe, giải độc, thanh nhiệt.
Cây chút chít thuộc họ rau răm, là loài thực vật thân thảo, cao trung bình từ 40 đến 120 cm. Chúng sinh trưởng mạnh ở những nơi có đất ẩm, thường gặp nhất là bên bờ sông, ao hồ, ruộng đồng hay dọc theo các con đường làng. Vào mùa mưa, từ tháng 8 đến tháng 10, cây phát triển tươi tốt, lá non mơn mởn, là thời điểm được người dân địa phương thu hái nhiều nhất.
Tên gọi “chút chít” bắt nguồn từ một thói quen ngộ nghĩnh của trẻ con nông thôn xưa. Những đứa trẻ thường hái hai chiếc lá, cọ xát vào nhau tạo ra âm thanh “chút chít” vui tai – âm thanh giản dị ấy đã trở thành ký ức của nhiều người, và cũng là cái tên thân thương gắn liền với loài cây này.
Tại Việt Nam, rau chút chít mọc nhiều ở khu vực Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, đặc biệt là các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Bình Phước và Tây Ninh. Trước kia, loại rau này gắn liền với bữa cơm dân dã của người nông thôn. Ở nhiều vùng quê Tây Ninh, cứ sau mỗi cơn mưa, rau chút chít lại mọc xanh rì quanh bờ ao, ven ruộng. Người dân thường hái về ăn sống kèm rau mùi, tía tô hoặc luộc chấm nước mắm cá, mắm nêm – vị chua thanh đặc trưng khiến món ăn thêm hấp dẫn, giản dị mà khó quên.
Theo cảm nhận của nhiều người đã từng thưởng thức, rau chút chít có vị chua nhẹ, thanh mát và dễ ăn. Khi kết hợp với các món thịt nướng, cá kho hoặc làm rau sống ăn cùng bữa cơm, rau giúp cân bằng vị béo, kích thích vị giác. Ngoài ra, người dân còn dùng chút chít để nấu canh chua, luộc, xào hoặc nấu lẩu – một biến tấu khiến món ăn vừa dân dã vừa lạ miệng.
Không chỉ là rau ăn, trong dân gian, cây chút chít còn được xem là vị thuốc tự nhiên. Rễ và lá được cho là có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu hóa và lợi tiểu. Một số nơi còn dùng rễ cây ngâm rượu để uống, coi đó là một loại rượu thuốc giúp bồi bổ sức khỏe.
Nếu vài năm trước, rau chút chít chỉ là món ăn quen thuộc của người dân vùng quê, thì nay nó đã xuất hiện trong thực đơn của nhiều nhà hàng đặc sản, thậm chí được rao bán rầm rộ trên các sàn thương mại điện tử. Giá mỗi kilogram rau chút chít dao động từ 150.000 đến 200.000 đồng tùy thời điểm – con số không hề nhỏ so với một loại rau mọc tự nhiên.
Sự đắt đỏ này xuất phát từ hai nguyên nhân chính: nguồn cung khan hiếm và nhu cầu ngày càng tăng cao. Cây chút chít hiện vẫn chủ yếu mọc tự nhiên, chưa có mô hình trồng trọt quy mô. Việc thu hái hoàn toàn phụ thuộc vào mùa vụ, khiến lượng rau đưa ra thị trường không nhiều. Trong khi đó, người tiêu dùng ở các đô thị lớn lại ngày càng quan tâm đến các sản phẩm “xanh”, sạch, có nguồn gốc tự nhiên và mang hương vị lạ. Chính điều đó đã khiến loại rau tưởng chừng “vô danh” này trở thành món hàng đặc sản được săn lùng.
Không chỉ dừng lại ở rau tươi, một số cửa hàng còn cung cấp thêm rau chút chít khô, hạt và rễ – mở rộng cách sử dụng của loại cây này. Hạt chút chít, khi già, có thể phơi khô, giã nhỏ rồi ngâm nước nóng từ 4–5 lần để chế biến thành cháo, bánh hoặc ép lấy dầu. Nhiều người cho rằng dầu ép từ hạt chút chít chứa nhiều dưỡng chất, có thể dùng trong làm đẹp hoặc hỗ trợ sức khỏe. Rễ cây lâu năm cũng được khai thác để ngâm rượu, tạo ra một loại đồ uống độc đáo, có mùi thơm nhẹ và vị chua dịu đặc trưng.
Trong xu hướng tìm về với thiên nhiên, ẩm thực Việt đang chứng kiến sự trở lại của nhiều loại cây rau hoang dại: từ rau dền, rau sam đến rau đắng đất, rau càng cua – và nay là rau chút chít. Sự xuất hiện của những món ăn mộc mạc này trong bữa cơm thành thị là minh chứng cho giá trị bền vững của ẩm thực dân gian. Nó không chỉ thỏa mãn khẩu vị, mà còn gợi nhắc về ký ức quê nhà, nơi từng có những đứa trẻ cười vang bên tiếng “chút chít” của hai chiếc lá non.
Từ một loài cây dại ven đường, rau chút chít nay đã bước lên bàn ăn của giới sành ẩm thực, trở thành biểu tượng cho sự giao thoa giữa mộc mạc và tinh tế trong văn hóa ẩm thực Việt. Dù mang giá trị kinh tế cao, song điều khiến loại rau này được trân trọng hơn cả, vẫn là cái hồn quê giản dị ẩn trong từng chiếc lá xanh – nơi lưu giữ hương vị của đồng đất và ký ức của những mùa mưa năm nào.
