Loài cây này có thân gần giống cây sắn, lá dài và bóng mượt tương tự lá đu đủ, khi ăn có độ giòn và vị ngọt đặc trưng nên được người dân quen gọi là “rau mì chính”.
Trong những năm gần đây, một loại rau có hình dáng khá lạ mắt đang được nhiều hộ dân tại Vĩnh Phúc, Hà Nội và một số tỉnh phía Bắc đưa vào trồng và sử dụng trong bữa ăn hằng ngày. Loài cây này có thân gần giống cây sắn, lá dài và bóng mượt tương tự lá đu đủ, khi ăn có độ giòn và vị ngọt đặc trưng nên được người dân quen gọi là “rau mì chính”. Dù tên gọi dễ gây nhầm lẫn với một loại gia vị quen thuộc, nhưng thực chất đây là một loài cây hoàn toàn khác, có nguồn gốc từ Mexico và mới được du nhập vào Việt Nam trong thời gian gần đây.
Theo khảo sát thực tế tại xã Chấn Hưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc, người dân địa phương cho biết cây rau mì chính được họ trồng chủ yếu để lấy lá. Khi chế biến đúng cách, lá của cây có hương vị ngọt thanh, giòn và dễ ăn. Trong một chuyến công tác, chúng tôi đã được người dân mời thưởng thức món rau mì chính xào thịt bò. Món ăn có độ giòn rõ rệt, vị ngọt tự nhiên và không có mùi hăng, nhờ đó tạo được ấn tượng với nhiều người mới lần đầu ăn thử.
Tìm hiểu từ các nguồn tài liệu, loài cây này còn được biết đến với tên gọi khác như rau bina chaya hay rau ngót Lào. Đây là loại cây bụi lâu năm, phát triển nhanh, giàu tán lá và rất ít sâu bệnh. Cây có thể cao tới 4 – 5 m nếu được chăm sóc đầy đủ. Thân non thường có màu xanh lục, khi già chuyển dần sang trắng. Lá cây là dạng lá đơn, màu xanh thẫm, mặt lá bóng, chiều rộng phổ biến từ 10 – 20 cm, các gân lá nổi rõ. Hoa của cây mọc thành cụm ở đầu cành, cuống dài, đường kính chùm hoa khoảng 5 – 8 cm và có màu trắng nhạt.
Ngoài hương vị dễ ăn, rau mì chính còn được đánh giá cao về giá trị dinh dưỡng. Theo một số tài liệu đông y, loài rau này có vị bùi, tính mát, thường được dùng trong các bài thuốc hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc. Rau mì chính còn được khuyên dùng cho phụ nữ sau sinh để bổ dưỡng cơ thể, đồng thời rất phù hợp cho người mới ốm dậy nhờ khả năng bổ sung năng lượng một cách nhẹ nhàng.
Về thành phần dinh dưỡng, lá cây chứa lượng lớn protein thực vật – yếu tố giúp cung cấp năng lượng và duy trì hoạt động của cơ thể. Hàm lượng canxi và sắt trong rau khá cao, góp phần hỗ trợ hệ xương chắc khỏe và giảm nguy cơ thiếu máu. Ngoài ra, lượng chất xơ dồi dào trong rau mì chính giúp cải thiện chức năng tiêu hóa, thích hợp cho chế độ ăn cân bằng, lành mạnh.
Dù vậy, rau mì chính không thể sử dụng trực tiếp ở dạng lá tươi. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng lá chaya thô chứa hydrocyanic glucoside – một hoạt chất có thể gây độc ở liều lượng cao. Hoạt chất này sẽ bị phân hủy khi nấu chín, vì vậy, rau mì chính cần được chế biến bằng nhiệt trước khi sử dụng. Thời gian đun nấu tùy theo độ già của lá: lá non cần làm chín trong khoảng 5 – 10 phút, còn lá đã già nên được nấu từ 15 – 20 phút để loại bỏ hoàn toàn độc tố.
Trong quá trình sơ chế, người nội trợ cần loại bỏ các lá già, lá bị dập hoặc sâu. Khi luộc, có thể thêm một lượng nhỏ muối để giúp rau giữ màu xanh tươi. Sau khi đun sôi đủ thời gian, rau được vớt ra và cho vào nước lạnh để giữ độ giòn. Bước luộc sơ không chỉ giúp khử độc mà còn loại bỏ vị đắng và làm món ăn thêm đẹp mắt.
Từ rau mì chính, người dân có thể chế biến nhiều món ăn đơn giản. Món phổ biến nhất là rau mì chính xào tỏi: lá rau sau khi luộc được xào nhanh với dầu ăn, hành tím, thêm thịt tùy khẩu vị và nêm nếm vừa phải. Một món khác được ưa thích không kém là rau mì chính xào trứng. Lá rau sau khi luộc được thái nhỏ, xào cùng trứng và hành phi, tạo nên món ăn thơm nhẹ, béo và dễ dùng cho cả trẻ nhỏ.
Xét về đặc tính sinh trưởng, rau mì chính là loại cây khá dễ trồng. Cây có thân gỗ mềm, dáng bụi, chịu được điều kiện thời tiết nhiệt đới ẩm của Việt Nam. Người dân chỉ cần trồng cây ở nơi có ánh sáng trực tiếp, đất thoát nước tốt và giàu hữu cơ. Cây không đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc cầu kỳ. Việc tưới nước nên được thực hiện khi đất bắt đầu khô để tránh hiện tượng úng. Để cây phát triển ổn định, người trồng có thể bón phân hữu cơ hoặc phân bón hòa tan theo chu kỳ 2 – 3 tuần một lần, kết hợp giữ ẩm cho đất trước khi bón.
Nhờ khả năng sinh trưởng mạnh, ít sâu bệnh và dễ chăm sóc, rau mì chính đang ngày càng được nhiều người tìm mua giống để trồng tại nhà, sử dụng như một loại rau xanh mới trong thực đơn hằng ngày. Với vị ngọt tự nhiên, độ giòn đặc trưng và giá trị dinh dưỡng cao, loại rau này được đánh giá là một trong những nguồn thực phẩm tiềm năng có thể phát triển rộng rãi tại Việt Nam trong tương lai.
Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, người tiêu dùng cần chú ý chế biến đúng cách theo khuyến cáo của chuyên gia. Việc nấu chín kỹ đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ độc tố tự nhiên có trong lá, đồng thời giúp món ăn có hương vị ngon hơn và dễ tiêu hóa hơn.
Sự xuất hiện của rau mì chính trong bữa cơm của nhiều gia đình miền Bắc cho thấy xu hướng tìm kiếm những loại cây trồng mới, vừa phục vụ dinh dưỡng, vừa mang lại sự đa dạng trong chế độ ăn. Với nguồn gốc thú vị, giá trị dinh dưỡng đáng chú ý và khả năng thích nghi tốt với điều kiện đất đai Việt Nam, loại rau này đang dần trở thành một đặc sản mới của một số vùng miền. Nếu được nghiên cứu và phát triển bài bản, rau mì chính hoàn toàn có thể trở thành một sản phẩm nông nghiệp có giá trị, góp phần làm phong phú hơn nguồn rau xanh trong nước.
