Dù đến nay đời sống đã khởi sắc, nhiều đặc sản mới xuất hiện, nham củ chuối vẫn được xem là món ăn “đồng hành” quen thuộc. Không ít gia đình ở Hà Tĩnh vẫn chuẩn bị món này vào những bữa thường nhật, nhất là vào mùa nắng nóng, khi nhu cầu về những món ăn thanh mát tăng cao.
Ở Hà Tĩnh, giữa vô vàn món đặc sản mang hương vị miền Trung, nham củ chuối vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong đời sống ẩm thực địa phương. Dù xuất phát từ thời kỳ nghèo khó, khi người dân phải tận dụng tối đa những nguyên liệu sẵn có trong vườn nhà, món ăn này đến nay vẫn tiếp tục hiện diện trong bữa cơm của nhiều gia đình. Sự mộc mạc, thanh dịu nhưng giàu bản sắc là lý do khiến nham củ chuối không chỉ tồn tại, mà còn được gìn giữ và yêu thích qua nhiều thế hệ.
Nham củ chuối có nguồn gốc từ củ chuối hột – phần gốc nằm sâu dưới đất của cây chuối. Loại củ này được người dân nông thôn Hà Tĩnh sử dụng từ rất sớm, bởi tính sẵn có và không cần bỏ ra chi phí. Trong giai đoạn khó khăn, khi thực phẩm khan hiếm, củ chuối trở thành một trong những nguồn dinh dưỡng quan trọng. Từ sự sáng tạo trong gian khó, người dân đã nghĩ ra cách chế biến củ chuối thành món nham có hương vị hài hòa, dễ ăn và phù hợp với khí hậu miền Trung.
Dù đến nay đời sống đã khởi sắc, nhiều đặc sản mới xuất hiện, nham củ chuối vẫn được xem là món ăn “đồng hành” quen thuộc. Không ít gia đình ở Hà Tĩnh vẫn chuẩn bị món này vào những bữa thường nhật, nhất là vào mùa nắng nóng, khi nhu cầu về những món ăn thanh mát tăng cao. Với nhiều người xa quê, đặc biệt là thế hệ lớn lên trong hoàn cảnh thiếu thốn, nham củ chuối còn mang giá trị tinh thần, gợi nhớ về những bữa cơm gia đình giản dị. Thậm chí, nhiều người sống ở Hà Nội hay TP Hồ Chí Minh phải đặt người thân gửi ra để thưởng thức lại đúng hương vị quê nhà.
Nguyên liệu chính để làm nham là củ chuối hột còn non hoặc vừa. Người dân địa phương cho biết nếu dùng các loại chuối khác, vị thường bị đắng hoặc chát, không tạo được độ thanh đặc trưng. Củ chuối sau khi đào lên sẽ được cạo bỏ lớp vỏ ngoài, rửa sạch để lộ phần gốc trắng. Từ nguyên liệu thô mộc này, quá trình chế biến bắt đầu bằng việc thái sợi thật mỏng. Người làm phải thái đến đâu cho sợi củ chuối vào ngay chậu nước pha muối để hạn chế bị thâm do nhựa. Sau đó, sợi củ chuối được chần qua nước sôi, để nguội rồi mới đem trộn với các nguyên liệu khác.
Một đĩa nham củ chuối đạt chuẩn cần sự kết hợp hài hòa của nhiều thành phần. Củ chuối thái sợi trộn cùng giá đỗ, lá chanh thái nhỏ, lạc rang giã dập, ớt, rau ngò và khế chua thái lát. Lạc rang là yếu tố quan trọng tạo nên vị bùi và mùi thơm đặc trưng của món ăn. Việc gia giảm gia vị đòi hỏi sự khéo léo: phải giữ được độ thanh của củ chuối, nhưng vẫn đủ chua, cay, bùi để tạo cảm giác hài hòa, không nhạt cũng không gắt. Nhờ sự hòa quyện này, nham củ chuối có vị mát, dễ ăn, phù hợp trong cả bữa chính lẫn bữa phụ.
Nham củ chuối có giá thành rẻ, chỉ cần khoảng năm đến mười nghìn đồng là đã có một đĩa vừa cho bữa ăn gia đình. Đây cũng là một trong những lý do khiến món ăn duy trì được sức sống lâu dài trong đời sống ẩm thực đại chúng. Không chỉ phục vụ người dân địa phương, nhiều hộ còn làm nham theo đơn đặt hàng để gửi đi các vùng khác, đặc biệt là cho người Hà Tĩnh xa quê muốn tìm lại hương vị truyền thống.
Ngày nay, khi điều kiện vật chất đã cải thiện, nhu cầu dinh dưỡng phong phú hơn, nham củ chuối vẫn được nhiều người lựa chọn như một món ăn cân bằng, ít đạm và tự nhiên. Trong bối cảnh thực phẩm công nghiệp xuất hiện ngày càng nhiều, một món ăn làm từ nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, không hóa chất, lại dễ tiêu hóa như nham càng được đánh giá cao. Với khí hậu nóng ẩm của miền Trung, những món thanh mát như nham củ chuối càng trở nên phù hợp hơn trong khẩu phần ăn.
Dù đơn giản, nham củ chuối mang trong mình một phần ký ức về đời sống người dân Hà Tĩnh nhiều thập kỷ trước. Đó là thời kỳ mà mỗi món ăn đều gắn với sự chắt chiu và sáng tạo. Khi cuộc sống dần sung túc, món nham không chỉ giữ vai trò là món ăn dân dã, mà còn trở thành một biểu tượng của văn hóa ẩm thực địa phương. Với những người xa quê, hương vị bùi nhẹ của củ chuối, cái thơm của lạc rang và mùi lá chanh thoảng qua còn là “cầu nối” của ký ức – đưa họ trở về những ngày tháng bình yên nơi quê nhà.
Trong bức tranh ẩm thực ngày càng phong phú của Việt Nam, nham củ chuối có thể không phải món ăn cầu kỳ hay nổi bật về hình thức. Tuy nhiên, sức hấp dẫn của nó nằm ở sự chân chất, tự nhiên và tính truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Từ một món ăn của thời khốn khó, nham củ chuối ngày nay đã trở thành đặc trưng của Hà Tĩnh, vừa gần gũi, vừa đậm đà bản sắc vùng miền.
