Dưới chân núi Ba Vì xanh thẳm, tiếng cồng chiêng cả người Mường hòa cùng điệu hát giao duyên của đồng bào Dao đã tạo nên một mảng sắc màu riêng biệt giữa lòng Thủ đô. Tại 4 xã Yên Sơn, Yên Bài, Ba Vì và Suối Hai bản sắc ấy hiện lên rõ nhất.
Đây là nơi đồng bào Mường, Dao sinh sống tập trung, chiếm hơn 51% tổng số người dân tộc thiểu số trên địa bàn Hà Nội. Không chỉ giàu truyền thống văn hóa, những vùng đất này còn mang vị trí chiến lược về quốc phòng, an ninh; ẩn chứa tiềm năng lớn về phát triển kinh tế, du lịch sinh thái và văn hóa cộng đồng.
Đời sống kinh tế được nâng cao
Những vùng đồi núi từng cách trở nay đã khoác lên mình dáng vẻ trù phú của miền quê đang chuyển mình mạnh mẽ. Với hơn 33.400ha diện tích tự nhiên, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của Hà Nội từng gặp không ít thiếu thốn về hạ tầng giao thông, điện, nước, trường học và dịch vụ xã hội. Song, nhờ chương trình xây dựng nông thôn mới cùng sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, diện mạo nơi đây đã thay đổi từng ngày, mang đến cuộc sống khởi sắc cho đồng bào các dân tộc.
Trước thời điểm thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, cả 13 xã vùng dân tộc thiểu số của Hà Nội đều đã hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Đây không chỉ là thành tích nổi bật mà còn là niềm tự hào lớn của người dân. Trong đó, các xã Ba Trại (cũ), Minh Quang (cũ) đã vươn lên đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, tạo tiền đề quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững và giàu bản sắc văn hóa.
Thời điểm hiện tại khi chính quyền hai cấp vận hành, ở xã Yên Xuân, địa phương sau khi kiện toàn sau sắp xếp, nhịp sống mới hiện hữu trên từng tuyến đường, từng khu dân cư. Đường giao thông được bê tông, nhựa hóa sạch đẹp; nhà văn hóa, điểm sinh hoạt cộng đồng được đầu tư xây dựng đồng bộ. Người dân phấn khởi, đoàn kết cùng tham gia phát triển kinh tế, giữ gìn nếp sống văn hóa tốt đẹp.
Văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Hà Nội không chỉ được bảo tồn, phát triển, mà còn được khai thác trong phát triển du lịch.
Đặc biệt, nhận diện rõ thế mạnh của mình, nhiều địa phương đã chủ động chuyển hướng sang phát triển mô hình kinh tế mới dựa trên giá trị bản địa. Bản Miền (xã Ba Vì) là ví dụ tiêu biểu. Nơi đây có trên 98% là người Dao quần chẹt, bao đời gắn bó với dược liệu dưới tán rừng Ba Vì. Khoảng 80% hộ dân tham gia nghề trồng, thu hái và sơ chế thuốc Nam. Khi du lịch cộng đồng được hình thành, tri thức bản địa và văn hóa truyền thống trở thành nguồn lực quan trọng mang lại sinh kế mới cho người dân.
Đến bản Miền hôm nay, du khách được hòa mình vào không gian văn hóa đặc trưng, tham quan vườn thuốc, nghe lương y kể chuyện cây lá, trải nghiệm chăm sóc sức khỏe bằng thảo dược, thưởng thức ẩm thực truyền thống và xem trình diễn lễ hội như cấp sắc, Tết nhảy, tái hiện lễ cưới người Dao… Theo ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển Du lịch Châu Á, những sản phẩm này đang giúp bản Miền trở thành cộng đồng du lịch giàu tiềm năng phát triển bền vững của Thủ đô.
Cái nghèo đã dần được thay bằng sinh kế ổn định; văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn tạo ra giá trị kinh tế. Đồng bào dân tộc thiểu số đang tự tin làm chủ cuộc sống mới, từng bước khẳng định vai trò và vị thế trong sự phát triển chung của Hà Nội. Thành phố đang chứng minh rằng phát triển và giữ gìn bản sắc không phải hai con đường tách biệt; ở các xã Yên Sơn, Yên Bài, Ba Vì và Suối Hai, chúng đang hòa quyện để cùng thăng hoa, tạo nên một miền quê đổi mới mà vẫn đậm đà hồn cốt dân tộc.
Phụ nữ chung tay bảo tồn văn hóa
Thực tế cho thấy, Thành phố luôn ưu tiên đầu tư hạ tầng, nâng chuẩn dịch vụ giáo dục, y tế, nước sạch, giao thông nông thôn để nâng chất lượng sống của người dân. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, những giá trị từ đất và rừng được khơi mở thông qua phát triển nông nghiệp sạch, sản phẩm OCOP, du lịch cộng đồng dựa trên bản sắc bản địa. Đây chính là hướng đi giúp kinh tế phát triển, còn văn hóa thì không bị phai màu theo thời gian.
Cùng với phát triển kinh tế, những giá trị văn hóa cũng được đặt trong sự quan tâm đặc biệt. Chúng được gìn giữ bởi chính cộng đồng đang sống trong đó, đặc biệt là những người phụ nữ. Họ là những “người giữ lửa” bền bỉ của bản sắc. Bởi vậy, khi Hà Nội triển khai các giải pháp đồng bộ để phát triển vùng dân tộc thiểu số, yếu tố văn hóa luôn được đặt ở vị trí trung tâm.
Hà Nội đang dành nguồn lực để mạch chảy văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không đứt gẫy.
Đáng chú ý, trong quá trình gìn giữ văn hóa bản sắc, vai trò của các tổ chức đoàn thể ngày càng nổi bật. Họ là cầu nối giữa chính sách và người dân, góp phần lan tỏa ý thức giữ gìn văn hóa truyền thống đến từng thôn bản. Hội LHPN thành phố Hà Nội đã trở thành lực lượng tiên phong thông qua việc tổ chức các hội thi tuyên truyền viên giỏi, hội tổ chức tập huấn, mô hình điểm nhằm xóa bỏ định kiến giới, thay đổi “nếp nghĩ, cách làm” trong gia đình, cộng đồng. Phụ nữ vùng dân tộc thiểu số không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà đang trở thành chủ thể dẫn dắt sự đổi thay.
Từ tiếng cồng chiêng trên sân nhà văn hóa thôn đến bàn tay khéo léo tái hiện lễ hội truyền thống, phụ nữ là người thổi hồn vào những giá trị lâu đời. Bà Lê Thị Thư, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Cồng chiêng thôn 2 Yên Bình (xã Yên Xuân) chia sẻ đầy tự hào: Người Mường tại địa phương đang được hỗ trợ để gìn giữ văn hóa. Hai bộ cồng chiêng mới, cùng nhà văn hóa khang trang đã giúp sinh hoạt cộng đồng thêm rộn ràng, nồng ấm.
Ở thôn Bài (xã Yên Bài), bà Man Thị Thanh cũng nở nụ cười rạng rỡ khi kể về những đêm lễ hội. Cồng chiêng vẫn ngân vang, dân ca vẫn được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đó là niềm kiêu hãnh của người Mường, là “sợi dây” nối quá khứ với hiện tại.
Theo bà Đoàn Thị Thịnh, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã, Chủ tịch Hội LHPN xã Yên Xuân, khi tuyến cao tốc Hòa Lạc – Hòa Bình kéo dài và đường sắt đô thị số 5 đi qua, Yên Xuân sẽ bước vào giai đoạn bứt phá mạnh mẽ về phát triển du lịch và giao thương. Nếu văn hóa được gìn giữ đúng cách, cộng đồng được xây dựng gắn kết, vùng đất này sẽ không chỉ “thay áo mới” mà còn tự tin khẳng định vị thế trong dòng chảy hiện đại.
Dưới chân núi Ba Vì, nơi tiếng cồng chiêng vẫn vang vọng giữa nhịp sống hiện đại, câu chuyện phát triển của vùng đồng bào dân tộc thiểu số Hà Nội đang mở ra một chương mới nhiều kỳ vọng. Người dân không chỉ thoát khỏi khó khăn mà còn vươn lên làm chủ những giá trị vốn có của quê hương mình. Bản sắc văn hóa được gìn giữ và lan tỏa, trở thành sức mạnh nội sinh quan trọng trên hành trình phát triển.
Hà Nội đang tiếp tục dành nguồn lực và chính sách phù hợp để mạch chảy văn hóa ấy không bao giờ đứt gãy. Khi cộng đồng được trao cơ hội, khi truyền thống được đặt đúng vị trí, vùng đất này sẽ còn tiến xa hơn nữa. Một Hà Nội hiện đại nhưng vẫn giàu bản sắc chính là lời khẳng định rõ ràng nhất rằng: Phát triển bền vững chỉ có ý nghĩa khi gắn liền với văn hóa và con người.
