Một trong những loại rau dại cực bổ dưỡng là rau mảnh cộng, hay còn gọi là rau bìm bịp, xương khỉ, lá cầm – loài cây từng mọc đầy ven rào, bờ suối, nay lại trở thành đặc sản được săn lùng với giá lên tới 100.000 đồng/kg.
Trong những năm gần đây, xu hướng tìm về các loại rau rừng, rau dại đang dần trở nên phổ biến, đặc biệt ở các đô thị lớn. Người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng những loại rau có nguồn gốc tự nhiên, ít chịu tác động của phân bón hay thuốc hóa học, mang hương vị nguyên bản và gợi nhớ tuổi thơ vùng quê. Một trong những loại rau được nhắc đến nhiều nhất là rau mảnh cộng, hay còn gọi là rau bìm bịp, xương khỉ, lá cầm – loài cây từng mọc đầy ven rào, bờ suối, nay lại trở thành đặc sản được săn lùng với giá lên tới 100.000 đồng/kg.
Rau mảnh cộng có tên khoa học là Clinacanthus nutans, có nguồn gốc từ Ấn Độ, xuất hiện phổ biến ở vùng Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Trước đây, loại cây này thường mọc hoang ở những nơi ẩm thấp, ven suối, bìa rừng hay hàng rào các hộ dân. Thân cây nhỏ, có thể cao từ 1 đến 3 mét, thân mọc trườn, lá thuôn dài màu xanh đậm, mép hơi nhún, gân nổi rõ. Hoa mảnh cộng mọc rủ ở ngọn, có màu hồng hoặc đỏ, hình ống, chia làm hai môi, nhìn khá bắt mắt.
Vào mùa xuân và mùa hạ, cây ra hoa và phát triển mạnh. Lá non được người dân hái về nấu canh hoặc luộc ăn. Lá khô có thể dùng để pha trà hoặc ướp bánh nhờ hương thơm nhẹ đặc trưng. Từ lâu, mảnh cộng đã được người dân vùng Bắc Bộ biết đến như một loại rau “nhà nghèo”, thường mọc tự nhiên quanh vườn, không cần chăm bón, vậy nhưng lại mang giá trị ẩm thực và dược liệu đáng kể.
Trước kia, ở nhiều vùng quê đồng bằng Bắc Bộ, rau mảnh cộng được xem là món “cứu đói” trong thời kỳ khó khăn. Người dân thường hái lá bánh tẻ – tức là lá không quá non cũng không quá già – để nấu canh với mỡ lợn và chút mắm, tạo nên món ăn dân dã, thơm ngọt và mát lành. Vị thanh nhẹ của rau hòa quyện với vị béo của mỡ, vị đậm đà của mắm tạo nên hương vị bình dị, thân thuộc.
Ngoài món canh, người dân còn sử dụng lá mảnh cộng để làm bánh – món bánh từng là “đặc sản tuổi thơ” của nhiều thế hệ. Lá được giã nát, vắt lấy nước cốt trộn vào bột nếp, tạo nên màu xanh tự nhiên cho vỏ bánh. Nhân bánh làm từ đậu xanh trộn dừa sợi và đường, bọc lại, gói lá chuối rồi hấp chín. Khi bánh chín, lớp vỏ mềm dẻo, thoang thoảng hương thơm của lá mảnh cộng, hòa cùng vị ngọt bùi của nhân, tạo nên món ăn giản dị mà tinh tế.
Nếu như trước đây, rau mảnh cộng chỉ xuất hiện trong mâm cơm gia đình nông thôn thì ngày nay, nó đã trở thành đặc sản được người thành phố săn lùng. Các nhà hàng, quán ăn chuyên về món quê, món đồng quê đều bắt đầu đưa rau mảnh cộng vào thực đơn. Lá và ngọn non của rau thường được dùng để ăn kèm lẩu, đặc biệt là lẩu cá, lẩu thịt hoặc nấu canh cùng thịt bằm, tôm, cua.
Rau mảnh cộng có hương thơm dịu nhẹ, vị ngọt thanh, hơi ngăm ở đầu lưỡi nhưng hậu vị lại rất dễ chịu. Với người mới ăn lần đầu, hương vị này có thể lạ, song chỉ sau một lần thưởng thức, đa phần đều nhớ mãi cái vị ngọt tự nhiên như nước canh cua, khiến món ăn trở nên hấp dẫn và gợi cảm giác “quê hương” rất rõ rệt.
Hiện nay, rau mảnh cộng được bày bán tại nhiều chợ quê và siêu thị. Giá rau tươi dao động khoảng 40.000 – 50.000 đồng/kg, còn loại khô có thể lên tới 100.000 – 200.000 đồng/kg. Người dân ở các tỉnh vùng cao hoặc trung du thường tranh thủ mùa mưa, khi rau mọc mạnh, để hái đem bán cho thương lái. Sau đó, rau được vận chuyển về các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, trở thành món đặc sản lạ miệng trong các quán ăn dân dã.
Ngoài giá trị ẩm thực, mảnh cộng còn được ghi nhận có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Theo kinh nghiệm dân gian, lá tươi có thể giã đắp chỗ bong gân, trặc khớp, còn toàn cây khô có thể sắc nước uống hỗ trợ giảm viêm, thanh nhiệt, giải độc. Trong y học cổ truyền, cây bìm bịp (một tên gọi khác của mảnh cộng) được xem là vị thuốc mát, hỗ trợ tiêu viêm, thường dùng trong các bài thuốc dân gian chữa đau xương khớp, rắn cắn, hay nổi mẩn ngứa.
Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, sự trở lại của rau mảnh cộng còn gợi một xu hướng đáng chú ý: người Việt đang dần tìm về các loại thực phẩm bản địa, tự nhiên, ít qua chế biến. Với họ, rau mảnh cộng không chỉ là món ăn, mà còn là ký ức, là mùi vị của tuổi thơ, của bữa cơm quê yên bình.
Ngày nay, trong các siêu thị hay phiên chợ quê ở Hà Nội, thỉnh thoảng người ta vẫn bắt gặp những bó rau mảnh cộng xanh mướt, buộc gọn gàng, bán với giá khoảng 40.000 – 50.000 đồng/kg. Người mua phần lớn là những người từng gắn bó với làng quê Bắc Bộ, hoặc những thực khách thành phố tò mò muốn nếm thử món đặc sản lạ miệng. Và khi bát canh mảnh cộng bốc khói nghi ngút được dọn lên bàn, hương vị ngọt thanh của lá rau lại khiến bao người bồi hồi, như thấy lại hình ảnh người mẹ năm xưa đứng bên bếp lửa, nấu bữa cơm chiều giản dị mà ấm lòng.
Từ một loại rau mọc dại ven hàng rào, rau mảnh cộng nay đã trở thành đặc sản được săn lùng, không chỉ bởi hương vị độc đáo, mà còn bởi giá trị tinh thần mà nó mang lại – thứ hương vị của quê hương, của sự mộc mạc và thuần khiết, khiến bất kỳ ai từng nếm thử cũng khó lòng quên được.
