Ít ai biết ở Quảng Ngãi sở hữu một món ăn độc đáo, hiếm gặp và mang hương vị không lẫn vào đâu được – đó là cá bu đá, loài cá “xấu xí” nhưng lại khiến những ai từng nếm thử đều nhớ mãi không quên.
Nhắc đến ẩm thực miền núi Quảng Ngãi, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến các món đặc sản như cá niên nướng, ốc suối hấp sả hay măng rừng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nơi đây còn sở hữu một món ăn độc đáo, hiếm gặp và mang hương vị không lẫn vào đâu được – đó là cá bu đá, loài cá “xấu xí” nhưng lại khiến những ai từng nếm thử đều nhớ mãi không quên.
Cá bu đá là loài cá sinh sống chủ yếu ở các khe suối, sông đầu nguồn của những huyện miền núi Quảng Ngãi. Người dân địa phương cho biết, loài cá này thường chỉ lớn bằng ngón tay cái của người trưởng thành, thân mỏng dẹp, lưng có hoa văn vằn vện xen kẽ những sọc ngang dọc, còn phần bụng lại có màu trắng hồng nhạt. Cái tên “cá bu đá” cũng xuất phát từ thói quen sinh tồn đặc trưng của chúng: bám chặt vào đá để ăn rong rêu trong những đoạn suối có dòng nước chảy xiết. Trong tiếng địa phương, từ “bu” có nghĩa là “bám”, vì vậy mà cái tên dân dã này ra đời.
Nhìn bề ngoài, cá bu đá không mấy hấp dẫn. Thân hình nhỏ, màu sắc loang lổ, thậm chí có phần “kì dị”, khiến nhiều người lần đầu nhìn thấy đều không dám nghĩ đây là một món ăn. Thế nhưng, khi nếm thử, vị thịt lại mang đến một cảm giác vô cùng lạ miệng. Thịt cá có vị hơi đắng nhẫn, không béo ngậy như cá đồng, cũng không ngọt thanh như cá suối thường thấy. Chính hương vị lạ lùng này lại trở thành nét riêng biệt khiến người ăn bị chinh phục – một kiểu “ngon khó tả”, càng ăn càng thấy cuốn hút.
Theo người dân địa phương, cá bu đá có mặt hầu hết ở các con suối vùng cao Quảng Ngãi, đặc biệt là tại các huyện như Sơn Hà, Sơn Tây, Trà Bồng. Việc đánh bắt loài cá này tương đối đơn giản: chỉ cần mang theo khoảng vài trăm mét lưới, chọn một đoạn suối nước chảy mạnh, thả lưới trong vài chục phút là có thể bắt được từ 400 đến 800 gram cá. Tuy nhiên, vì cá thường sống rải rác, kích cỡ nhỏ và chỉ xuất hiện nhiều vào mùa nước trong nên dù “dễ bắt” nhưng lại không phải lúc nào cũng có được số lượng lớn.
Trước đây, cá bu đá vốn chỉ là món ăn quen thuộc của người dân miền núi. Họ bắt về, rửa sạch rồi đem nướng than, chiên giòn, hoặc kho tộ với ớt, sả – những cách chế biến dân dã nhưng lại làm bật lên hương vị tự nhiên của thịt cá. Một số người thích hấp cá bu đá với sả và lá rừng để giữ nguyên mùi thơm thanh mát. Dù là cách chế biến nào, vị đắng đặc trưng vẫn còn nguyên, hòa quyện cùng mùi thơm nồng của gia vị khiến món ăn trở nên khó quên.
Chính cái vị đắng nhẫn nhưng ngọt hậu ấy đã khiến nhiều thực khách miền xuôi khi có dịp ghé thăm vùng cao Quảng Ngãi đều tò mò tìm ăn thử. Và một khi đã thưởng thức, họ thường bị “nghiện” hương vị đặc trưng của món ăn này. Thế nhưng, để tìm mua cá bu đá lại không dễ. Người dân vùng cao chia sẻ rằng số cá họ đánh bắt được hằng ngày chủ yếu để phục vụ bữa ăn trong gia đình, hầu như không mang ra chợ bán. Vì vậy, dù có tiền trong tay, khách phương xa cũng khó mà tìm mua.
Thời gian gần đây, khi du lịch miền núi Quảng Ngãi ngày càng phát triển, cá bu đá bỗng trở thành cái tên được nhiều người nhắc đến như một món “đặc sản ẩn danh”. Một số người dân bắt đầu đem cá xuống bán ở các phiên chợ vùng thấp hoặc bán cho du khách với giá khá cao, có khi lên đến 300.000 đồng/kg. Tuy vậy, số lượng vẫn rất ít, thậm chí có người sẵn sàng trả giá cao hơn nhưng chủ nhà vẫn từ chối vì “để dành cho nhà ăn”.
Cá bu đá tuy nhỏ bé, xấu xí nhưng lại là một phần trong văn hóa ẩm thực của người miền núi Quảng Ngãi. Nó gắn liền với những bữa cơm đạm bạc, với nếp sống tự nhiên và giản dị của bà con nơi đây. Giữa vô vàn món ăn được “quảng bá” rầm rộ, cá bu đá vẫn âm thầm giữ vị trí riêng của mình – một món ngon không cần cầu kỳ, không cần tô vẽ, nhưng chỉ cần ăn một lần là đủ khiến người ta phải nhớ mãi.
Ngày nay, nhiều du khách khi đến Quảng Ngãi không chỉ tìm về biển Sa Huỳnh hay đảo Lý Sơn, mà còn muốn ngược lên vùng cao để thưởng thức những món ăn dân dã mang đậm hơi thở núi rừng. Trong đó, cá bu đá là món ăn đặc biệt khiến hành trình khám phá thêm trọn vẹn. Dẫu không phải là món cao sang, nhưng chính sự bình dị, hiếm có và chân thật của cá bu đá đã khiến nó trở thành biểu tượng cho tinh thần mộc mạc, mạnh mẽ và thuần khiết của con người xứ Quảng.
Cá bu đá – món quà của thiên nhiên vùng cao – có lẽ sẽ mãi là một “đặc sản ẩn danh” chỉ dành cho những ai đủ may mắn để được nếm thử. Bởi một khi đã thưởng thức, vị đắng nơi đầu lưỡi sẽ đọng lại thành dư vị khó quên – như chính cái chất chân chất, hoang sơ mà ấm áp của vùng đất Quảng Ngãi.
