Từ loài cá vốn chỉ được nuôi để làm sạch bể thủy sinh, cá lau kiếng đã bất ngờ bước vào bản đồ ẩm thực địa phương, mang đến một góc nhìn mới về sự sáng tạo và khả năng thích ứng của người dân miền Tây.
Miền Tây Nam Bộ được biết đến như vùng đất giàu phù sa với hệ thống kênh rạch dày đặc, là nơi sản sinh nhiều sản vật độc đáo và tinh hoa ẩm thực đậm bản sắc. Bên cạnh những món quen thuộc như cá linh, bông điên điển hay lẩu mắm, thời gian gần đây, cá lau kiếng trở thành chủ đề được nhiều du khách quan tâm khi ghé vùng sông nước. Từ loài cá vốn chỉ được nuôi để làm sạch bể thủy sinh, cá lau kiếng đã bất ngờ bước vào bản đồ ẩm thực địa phương, mang đến một góc nhìn mới về sự sáng tạo và khả năng chế biến món ăn của người dân miền Tây.
Cá lau kiếng, hay còn gọi là cá tỳ bà, cá dọn bể, có tên khoa học Hypostomus plecostomus. Loài cá nước ngọt này xuất xứ từ Nam Mỹ, được nhận diện qua lớp da dày, thô ráp, màu nâu đen, cùng phần thân dẹt đặc trưng. Chúng được du nhập vào Việt Nam với chức năng vệ sinh bể nuôi nhờ thói quen ăn rêu và thức ăn dư thừa. Tuy nhiên, khi thả ra môi trường tự nhiên, cá nhanh chóng sinh sôi và trở thành loài xâm hại, cạnh tranh dinh dưỡng với các loài bản địa và gây nhiều hệ lụy sinh thái.
Mặc dù được xếp vào nhóm sinh vật xâm lấn, cá lau kiếng vẫn được người dân miền Tây tìm cách khai thác để biến thành nguồn nguyên liệu ẩm thực thay vì bỏ phí. Việc tận dụng loài cá này không chỉ góp phần giảm tác động tiêu cực lên hệ sinh thái mà còn mang lại trải nghiệm mới cho du khách yêu thích khám phá ẩm thực vùng miền. Trên thực tế, quá trình sơ chế cá lau kiếng khá công phu do lớp da cứng và mùi tanh đậm. Tuy vậy, khi được xử lý đúng cách, thịt cá có độ dai, săn chắc, vị ngọt tự nhiên và thích hợp cho nhiều phương pháp chế biến khác nhau.
Mức giá cho các bữa ăn chế biến từ cá lau kiếng khá dễ tiếp cận, dao động khoảng 100.000 đến 300.000 đồng cho một mâm đủ món tùy nơi. Thời điểm phù hợp nhất để thưởng thức là mùa nước nổi từ tháng 9 đến tháng 11, khi cá sinh trưởng mạnh và thịt đạt chất lượng tốt.
Những món ngon chế biến từ cá lau kiếng
Cá lau kiếng nướng sả
Trong số các món chế biến từ cá lau kiếng, món nướng được đánh giá phổ biến nhất. Cá sau khi làm sạch thường được giữ nguyên hình, nhồi thêm sả tươi vào bụng rồi nướng trực tiếp trên than hồng. Lớp da dày tự nhiên hoạt động như lớp vỏ bọc, giúp phần thịt bên trong chín đều, không bị khô. Khi cá chín, người chế biến sẽ bóc bỏ phần da cháy, để lộ lớp thịt trắng mềm, dậy mùi thơm của sả.
Điểm đặc biệt nằm ở phần gia vị ăn kèm: muối ớt giã cùng lá mắc mật. Hương vị cay – mặn – thơm kết hợp vị ngọt thanh của cá tạo nên sự hài hòa đặc trưng mà du khách khó tìm thấy ở nơi khác. Món nướng thường được bán tại các quán ven sông, chợ đêm hoặc khu du lịch cộng đồng, thu hút đông đảo thực khách thưởng thức cùng rượu đế – thức uống quen thuộc của vùng.
Cá lau kiếng hấp sả
Đối với những người ưa chuộng món hấp, cá lau kiếng hấp sả là lựa chọn phù hợp. Thịt cá sau khi tách khỏi lớp da và xương được ướp với muối, đường, bột ngọt và một chút dầu hào. Công đoạn gói cá bằng lá mắc mật và hành lá thái sợi tạo độ thơm và giúp thịt săn hơn khi hấp. Sả đập dập lót dưới đáy nồi góp phần giảm mùi tanh và tăng hương vị đặc trưng.
Món hấp thường được dùng cùng bún, rau sống và nước chấm muối ớt hoặc mắm gừng. Hơi nóng bốc lên từ nồi hấp cùng màu xanh của rau sống là những yếu tố giúp món ăn trở nên bắt mắt, phù hợp để du khách ghi lại hình ảnh trong hành trình khám phá của mình.
Khô cá lau kiếng
Với những ai muốn mang sản vật miền Tây về tặng người thân, khô cá lau kiếng là lựa chọn tiện lợi. Cá sau khi làm sạch sẽ được ướp gia vị đơn giản rồi phơi trong ngày nắng. Người dân địa phương lưu ý không phơi quá lâu để tránh thịt bị khô cứng, mất vị.
Khô cá lau kiếng có đặc điểm nổi bật là chỉ có một xương sống lớn, dễ ăn, phù hợp chế biến nhanh như chiên, nướng hoặc trộn gỏi xoài. Sự tiện lợi và hương vị đậm đà khiến sản phẩm này trở thành món quà phổ biến vào dịp cao điểm du lịch, đặc biệt là mùa Tết.
Cá lau kiếng hầm nước dừa
Một món ăn khác thể hiện đặc trưng khẩu vị miền Tây là cá lau kiếng hầm nước dừa. Cá sau khi làm sạch được khứa nhẹ để thấm gia vị. Nước dừa tươi đun sôi cùng sả tạo mùi thơm dịu, sau đó cho cá, đu đủ cắt lát và các loại rau như ngò gai, rau ngổ vào hầm. Đu đủ giúp thịt cá mềm hơn và làm ngọt nước hầm. Kết quả là món ăn có vị béo nhẹ của dừa, vị ngọt thanh của cá và hương thảo mộc đặc trưng, phù hợp với nhiều đối tượng thực khách.
Món hầm này có mặt ở nhiều quán ăn địa phương, đặc biệt tại các huyện ven sông. Đối với du khách muốn thưởng thức ẩm thực miền Tây theo hướng nhẹ nhàng, cá lau kiếng hầm nước dừa là lựa chọn đáng thử.
Cá lau kiếng là ví dụ điển hình cho cách người dân miền Tây tận dụng nguồn tài nguyên tự nhiên và biến thách thức sinh thái thành lợi thế du lịch. Từ một loài cá không được đánh giá cao, cá lau kiếng đã trở thành nguyên liệu tạo nên nhiều món ăn đặc trưng, phản ánh sự sáng tạo, sự linh hoạt và văn hóa ẩm thực phong phú của vùng.
Khi đến miền Tây, bên cạnh thưởng thức các món từ cá lau kiếng, du khách có thể kết hợp nhiều hoạt động trải nghiệm như thăm vườn trái cây, đi chợ nổi, khám phá làng nghề hay tham gia lớp học nấu ăn tại các homestay. Những hoạt động này không chỉ giúp chuyến đi thêm phần trọn vẹn mà còn giúp du khách hiểu rõ hơn về đời sống và văn hóa bản địa.
Miền Tây vẫn luôn là điểm đến mang lại nhiều trải nghiệm đáng nhớ. Và trong hành trình khám phá đó, những món ăn từ cá lau kiếng chắc chắn sẽ mang lại cho bạn một góc nhìn mới về ẩm thực vùng sông nước – độc đáo, mộc mạc nhưng không kém phần tinh tế.
