Giữa muôn vàn sản vật đặc trưng của vùng quê Bắc Bộ, có một thức quà dân dã nhưng đầy sức hút đã trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây: bánh bèo chợ Chủ.
Nằm ẩn mình bên dòng Châu Giang hiền hòa, giữa những cánh đồng chiêm trũng phì nhiêu của huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam, chợ Chủ từ lâu đã là một phiên chợ quê đặc biệt của làng Chủ, xã Ngọc Lũ. Đây không chỉ là một điểm giao thương sầm uất mà còn là nơi lưu giữ những giá trị truyền thống, đặc biệt là tinh hoa ẩm thực địa phương. Giữa muôn vàn sản vật đặc trưng của vùng quê Bắc Bộ, có một thức quà dân dã nhưng đầy sức hút đã trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây: bánh bèo chợ Chủ.
Chợ Chủ – phiên chợ vượt thời gian
Theo ký ức của người dân địa phương, chợ Chủ xưa kia có những phiên chính cố định vào các ngày "hai, ngày năm, ngày bảy, ngày chín" (tức 2, 5, 7, 9, 12, 15, 17, 19, 22, 25, 27, 29 âm lịch hàng tháng). Những ngày này, chợ tấp nập kẻ bán người mua, mang theo không khí đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ, là nơi gặp gỡ, trao đổi hàng hóa của người dân các làng Hưng Công, Bồ Đề, Ngọc Lũ.
Với sự phát triển của xã hội và nhu cầu giao thương tăng cao, người dân địa phương đã tổ chức lễ "cưới chợ", mở thêm phiên để đáp ứng nhu cầu. Ngày nay, chợ Chủ hầu như ngày nào cũng hoạt động tấp nập, đông vui, nhộn nhịp kẻ bán người mua, trở thành điểm đến quen thuộc của người dân trong vùng. Dù có muôn vàn loại hàng hóa, nông sản, quà bánh được bày bán tại chợ, nhưng hàng bánh bèo vẫn luôn khiêm nhường nép mình ở một góc, song lại là nơi tấp nập khách ghé thăm nhất, minh chứng cho sức hút mãnh liệt của thức quà dân dã này.
Bánh bèo chợ Chủ - hương vị tuổi thơ
Giữa không khí nhộn nhịp của chợ Chủ, bánh bèo chợ Chủ nổi lên như một điểm sáng ẩm thực, thu hút thực khách bởi hương vị đặc trưng và quy trình chế biến độc đáo. Món ăn này, mang tên theo chính ngôi chợ địa phương, đã trở thành biểu tượng ẩm thực, một phần không thể thiếu trong ký ức và đời sống của người dân Ngọc Lũ, đồng thời để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng những thực khách từng một lần nếm thử. Điều mà người dân Ngọc Lũ cũng như khách gần, xa nhắc nhớ, mong chờ, ước ao đến bánh bèo chợ Chủ có lẽ là bởi sự khác biệt, không đâu có ở thức quà quê thơm thảo, dân dã này.
Không giống như nhiều loại bánh truyền thống khác thường được gói bằng lá một cách đơn giản, bánh bèo chợ Chủ nổi bật với quy trình tạo hình riêng biệt, đòi hỏi sự chuẩn xác và kinh nghiệm. Điểm nhấn đầu tiên chính là việc sử dụng khuôn. Những chiếc khuôn làm bánh bèo chợ Chủ thường được làm bằng gỗ hoặc đôi khi chỉ là một thanh tre mỏng được vót nhẵn, uốn cong khép kín tạo thành hình lòng thuyền. Chiếc khuôn không chỉ giúp định hình cho bánh mà còn là bí quyết để bánh có được hình dáng mềm mại, uyển chuyển, đặc trưng.
Nguyên liệu lá để gói bánh cũng được lựa chọn kỹ lưỡng. Người dân địa phương chỉ sử dụng lá dong ta, loại lá có bản nhỏ, màu xanh thẫm, mang hương thơm đặc trưng. Lá dong được cắt về, rửa sạch rồi luộc sơ qua nước sôi. Công đoạn này giúp lá mềm hơn, dai hơn, đảm bảo không bị rách trong quá trình làm bánh, đồng thời giữ được màu xanh tự nhiên khi hấp chín. Sau khi luộc, lá dong được cắt và gấp hai đầu một cách khéo léo để tạo thành hình lòng thuyền, sau đó đặt gọn gàng vào khuôn. Mặc dù không quá cầu kỳ, nhưng mỗi bước trong quá trình này đều yêu cầu sự tỉ mẩn và khéo léo từ đôi tay người làm bánh. Đây chính là yếu tố làm nên vẻ đẹp và sự đồng đều cho từng chiếc bánh.
Yếu tố cốt lõi quyết định chất lượng của bánh bèo chính là bột bánh. Bánh bèo chợ Chủ sử dụng bột gạo tẻ quê tinh tuyển. Loại gạo này được chọn lọc cẩn thận để đảm bảo khi làm bánh, bánh không quá dẻo, không bị nhão, giữ được độ dai vừa phải và hương vị đậm đà, ăn nhiều không ngán.
Tuy nhiên, công đoạn được xem là khó nhất, đòi hỏi nhiều kinh nghiệm và sự tinh tế nhất chính là hòa bột. Bột gạo tẻ được hòa với nước ấm, sau đó phải khuấy đều tay liên tục để bột không bị vón cục. Độ đặc loãng của hỗn hợp bột phải được căn chỉnh hết sức chuẩn xác – không quá đặc để bánh bị cứng, cũng không quá loãng để bánh mất đi sự định hình và độ dai cần thiết. Một khi bột đã được hòa nhuyễn và đạt độ chuẩn, hỗn hợp này sẽ được đổ nhẹ nhàng vào từng khuôn bánh đã lót lá dong rồi đưa lên nồi hấp. Hơi nước và nhiệt độ phải được kiểm soát vừa đủ để bánh chín đều, giữ được độ mềm mịn mà không mất đi sự đàn hồi tự nhiên.
Nhân bánh bèo chợ Chủ cũng là một minh chứng cho triết lý ẩm thực "ít mà chất" của vùng quê. Khác với sự cầu kỳ của nhiều loại bánh khác, nhân bánh bèo chợ Chủ lại vô cùng đơn giản, nhưng chính sự đơn giản ấy lại làm nổi bật hương vị tinh túy của gạo và lá dong. Thông thường, nhân chỉ là hành mỡ phi thơm, vàng ruộm, tỏa mùi thơm nức mũi. Khi cầu kỳ hơn, người làm bánh có thể thêm chút thịt nạc băm và gia vị vừa đủ, tất cả được xào chín tới để dậy mùi và tăng thêm độ béo ngậy.
Điều đặc biệt là nhân bánh không được cho vào từ đầu mà được khéo léo rải đều lên mặt bánh khi bánh vừa hấp chín tới. Hơi nóng từ bánh sẽ làm nhân chín mềm thêm, hòa quyện hương vị một cách hoàn hảo, tạo nên một tổng thể vừa thơm, vừa béo, vừa đậm đà. Sự kết hợp giữa độ dai mềm vừa phải của vỏ bánh, vị thuần khiết của gạo tẻ đồng chiêm, mùi lá dong tươi mới và hương thơm nức của nhân bánh đã tạo nên một sức hấp dẫn khó cưỡng. Thực khách có thể thưởng thức nhiều chiếc mà không hề có cảm giác ngán.
Sức hút của bánh bèo chợ Chủ không chỉ đến từ hương vị mà còn từ giá trị văn hóa, tinh thần mà nó mang lại. Có lẽ, hương vị thôn quê dân dã, thuần khiết và tinh túy của nó đã tạo nên một dấu ấn khó phai, không giống với bất kỳ thức quà nào của các vùng quê khác. Chính vì lẽ đó, bánh bèo chợ Chủ luôn hút khách, luôn đắt hàng ở mỗi phiên chợ cũng như trong mỗi kỳ hội hè, đình đám của làng. Không ít lần, bánh bèo hết hàng từ rất sớm, minh chứng cho sức hút mãnh liệt của thức quà dân dã này.
Tuy nhiên, vượt lên trên giá trị ẩm thực, bánh bèo chợ Chủ còn là một "vết khắc cảm xúc" trong ký ức của nhiều thế hệ người con làng Chủ, Ngọc Lũ. Đó là ký ức về một thời tuổi thơ mong ngóng quà từ bà, từ mẹ đi chợ về. Đó là hình ảnh của một thời đói khổ, thiếu thốn, hay những năm tháng loạn lạc, chiến tranh, khi mà một chiếc bánh bèo đơn giản cũng trở thành niềm an ủi, một hương vị của sự bình yên và hy vọng.
Chính vì vậy, mỗi khi những người con xa quê nhắc đến bánh bèo chợ Chủ, không ít người lại rưng rưng, ao ước, mong chờ ngày trở về để được nếm lại hương vị thân thuộc ấy. Bánh bèo chợ Chủ không chỉ nuôi dưỡng thể xác mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, là sợi dây kết nối mạnh mẽ với cội nguồn, với làng quê thân yêu.
