Chợ phiên trên Sông Đà không chỉ đơn thuần là nơi mua bán hàng hóa mà còn là điểm hẹn giao lưu văn hóa mang đậm bản sắc vùng sông nước.
Huyện Phù Yên là một trong sáu huyện của tỉnh Sơn La thuộc diện di dời để xây dựng thủy điện Hòa Bình. Trong đó, tám xã gồm Tường Thượng, Tường Hạ, Tường Tiến, Tường Phong, Tân Phong, Bắc Phong, Nam Phong và Đá Đỏ có dân cư phải tái định cư. Một số người chọn cách sống ven hai bờ Sông Đà, hình thành cộng đồng cư dân sinh sống và mưu sinh trên lòng hồ, với giao thông và giao thương chủ yếu diễn ra trên sông. Chính vì vậy, chợ phiên Sông Đà dần dần hình thành và phát triển.
Dọc theo Sông Đà trên địa bàn huyện Phù Yên, chợ phiên diễn ra ba lần mỗi tháng. Cứ cách một đến hai xã lại có một phiên chợ, và các chợ này được tổ chức luân phiên vào các ngày khác nhau. Hầu như xã nào cũng có một khu chợ, thường là tại các bến nước hoặc bến thuyền, nơi tàu bè từ miền xuôi chở hàng hóa lên. Cụ thể, tại xã Nam Phong, chợ họp vào các buổi sáng ngày 3, 13, 23. Chiều cùng ngày, các thuyền di chuyển lên Bắc Phong. Ngày 4, 14, 24, chợ họp tại xã Đá Đỏ. Đến ngày 6, 16, 26, chợ phiên tổ chức tại Tân Phong trước khi lặp lại chu kỳ vào tháng tiếp theo.
Chợ phiên thường họp trên những bãi đất rộng sát bến sông hoặc ngay trên thuyền neo đậu, nơi các chủ buôn bắc cầu tạm để khách lên thuyền mua sắm. Vào ngày họp chợ, không khí trở nên rộn ràng với cảnh người mua kẻ bán, thuyền bè tấp nập. Tiểu thương từ nhiều tỉnh thành như Phú Thọ, Bắc Ninh, Hòa Bình, Hải Phòng, Nam Định đến đây buôn bán. Hàng hóa ở chợ rất đa dạng, từ kim chỉ, thực phẩm khô, nhu yếu phẩm, quần áo, giày dép đến các thiết bị điện tử đắt tiền.
Không chỉ có hàng từ miền xuôi đưa lên, chợ phiên còn bày bán sản vật địa phương như rau rừng, cá hồ, vật nuôi... Người dân mang theo buồng chuối, con lợn, con gà, hay ngô sắn để đổi lấy gạo, mắm muối, quần áo, dầu gội… Do địa hình vùng lòng hồ không thích hợp trồng lúa, gạo trở thành mặt hàng quý giá mà hầu như phiên chợ nào bà con cũng phải mua về dự trữ. Chợ chỉ họp trong khoảng hai tiếng, từ 7-9 giờ sáng, nên những ngày có chợ, người dân dậy từ sớm để kịp phiên.
Những xã lân cận như Tường Phong và Tường Tiến thường gộp chung một điểm chợ, thuận tiện cho bà con mua sắm. Ở đây, hàng hóa phong phú, giá cả phải chăng, ai có sản vật gì cũng mang ra trao đổi. Chợ phiên xã Tường Tiến vẫn duy trì theo chu kỳ 10 ngày một lần, vừa là nơi buôn bán, vừa là không gian giao lưu văn hóa của cư dân vùng lòng hồ Sông Đà. Bà con mang những sản vật tự trồng như gà, măng, chuối, đu đủ, sắn, dong, rau rừng hay cá hồ đến bán. Đồng thời, chính quyền địa phương cũng phối hợp kiểm tra chất lượng hàng hóa nhằm ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng.
Mặc dù vẫn duy trì ba phiên mỗi tháng, nhưng những năm gần đây, chợ không còn nhộn nhịp như trước. Nguồn cung hàng hóa dồi dào hơn, được đưa thẳng đến các bản làng nên nhu cầu mua sắm tại chợ giảm sút. Trước đây, mỗi phiên chợ có 12-13 thuyền cập bến với khoảng 30-40 hộ thuê ki ốt bán hàng, nay chỉ còn 2-3 thuyền ghé chợ, số người kinh doanh cũng ít dần. Dù vậy, chợ phiên vẫn là một phần không thể thiếu trong đời sống người dân vùng lòng hồ Sông Đà, không chỉ phục vụ nhu cầu giao thương mà còn là nét văn hóa đặc sắc của miền sơn cước. Mỗi người đến chợ không chỉ để mua bán mà còn để gặp gỡ, giao lưu và chia sẻ niềm vui cuộc sống.
