Cảm nhận đầu tiên khi thưởng thức món ăn này là mùi thơm nhẹ, sau đó là sự lan tỏa của các tầng vị: vị béo từ thịt, vị bùi ngọt xen lẫn chút đắng thanh mát từ hoa.
Ẩm thực Việt Nam vốn nổi tiếng với sự phong phú, đa dạng, gắn liền cùng đời sống lao động và môi trường tự nhiên. Bên cạnh những món ăn quen thuộc, nhiều đặc sản dân dã từ núi rừng đã và đang được đưa vào bữa cơm gia đình, không chỉ để thưởng thức hương vị mới lạ mà còn để tận dụng các giá trị dinh dưỡng và dược tính. Trong số đó, những món ngon chế biến từ hoa núc nác được xem là một lựa chọn đặc biệt, vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe.
Cây núc nác là loài thực vật thường mọc ở ven rừng núi đá vôi, rừng thứ sinh, vùng đất sau nương rẫy hoặc dọc bờ các con sông lớn như sông Hồng, sông Chảy, sông Gâm. Loại cây này phát triển mạnh trên nền đất tơi xốp, tầng đất mặt sâu, thoát nước tốt và có sức chịu hạn, chịu nhiệt cao.
Tại Việt Nam, núc nác phân bố rộng rãi, tập trung nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Yên Bái, Tuyên Quang, Hòa Bình, Thanh Hóa. Đây là vùng đất hội tụ điều kiện tự nhiên thuận lợi để cây sinh trưởng, từ đó tạo ra nguồn nguyên liệu dồi dào cho người dân khai thác và sử dụng.
Hoa núc nác mọc thành từng chùm ở ngọn thân cây, với cuống dài 40–80 cm, phần gốc có nhiều sẹo rõ rệt. Hoa có màu nâu đỏ sẫm, hình dáng giống chiếc chuông hơi phình, cánh gồm 5 thùy liền nhau, chia thành hai môi, mép nhăn nheo và cong nhẹ xuống. Ngoài giá trị làm thực phẩm, hoa núc nác từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền như một vị thuốc quý.
Theo Đông y, núc nác có tính mát, tác dụng thanh nhiệt, tiêu độc, kháng viêm và giảm ho hiệu quả. Các bộ phận khác nhau của cây, đặc biệt là vỏ và hoa đã qua sơ chế, thường được dùng trong các bài thuốc chữa viêm họng, ho lâu ngày, dị ứng hoặc các chứng viêm nhiễm ngoài da.
So với vỏ cây đã sấy khô dùng sắc thuốc, hoa núc nác tươi có dược tính nhẹ hơn. Tuy nhiên, khi đưa vào chế biến món ăn, loại hoa này vẫn phát huy giá trị, mang lại sự bổ dưỡng và góp phần tăng cường sức đề kháng. Đây là lý do hoa núc nác không chỉ xuất hiện trong các thang thuốc dân gian mà còn được sử dụng để tạo nên những món ăn vừa lạ miệng vừa có lợi cho sức khỏe.
Món hoa núc nác xào thịt được nhiều gia đình miền núi ưa chuộng nhờ sự kết hợp hài hòa giữa vị ngọt béo của thịt ba chỉ và vị hơi đắng, giòn đặc trưng của hoa núc nác. Cảm nhận đầu tiên khi thưởng thức là mùi thơm nhẹ, sau đó là sự lan tỏa của các tầng vị: vị béo từ thịt, vị bùi ngọt xen lẫn chút đắng thanh mát từ hoa. Chính sự đối lập này tạo nên một tổng thể hấp dẫn, khiến món ăn trở thành “lạ miệng ăn một lần là nhớ”.
Không chỉ dừng lại ở giá trị ẩm thực, món ăn này còn mang tính chữa bệnh, đặc biệt hữu ích trong việc hỗ trợ đường hô hấp. Bởi vậy, hoa núc nác xào thịt vừa được coi là món ăn ngon vừa được xếp vào nhóm “ẩm thực dược thiện” – tức món ăn có tác dụng như một vị thuốc.
Cách chế biến hoa núc nác xào thịt
Để món ăn đạt hương vị đúng chuẩn, người chế biến cần lưu ý từ khâu sơ chế đến nêm nếm. Nguyên liệu cần chuẩn bị: hoa núc nác tươi, thịt ba chỉ heo, tỏi băm, dầu ăn, muối, hạt nêm, tiêu, nước mắm, đường.
Chuẩn bị hoa núc nác: Hoa sau khi hái cần xé nhỏ, bỏ nhụy, đem phơi khô dưới nắng cho đến khi chuyển màu nâu sẫm. Hoa khô có thể bảo quản trong hũ kín để dùng dần. Khi nấu, cần ngâm hoa khô khoảng 15–20 phút cho mềm, sau đó rửa sạch nhiều lần để loại bỏ bụi bẩn.
Sơ chế thịt: Thịt ba chỉ rửa sạch, thái miếng vừa ăn.
Xào thịt và hoa: Bắc chảo, phi thơm tỏi băm với chút dầu. Cho thịt vào đảo đều đến khi săn lại, tiếp tục cho hoa núc nác đã ngâm vào xào cùng. Nêm gia vị vừa ăn, xào lửa vừa cho đến khi hoa chín mềm, thịt thấm vị.
Thưởng thức: Món ăn đạt chuẩn khi hoa giữ được độ giòn, vị đắng nhẹ cân bằng cùng vị ngọt béo từ thịt. Dùng nóng với cơm trắng là ngon nhất.
Ngoài xào thịt, hoa núc nác còn có thể luộc chấm tương bần hoặc làm nộm, mang đến nhiều lựa chọn đa dạng cho thực đơn gia đình.
Trong bối cảnh ngày nay, khi xu hướng tìm về ẩm thực tự nhiên, lành mạnh ngày càng được ưa chuộng, món hoa núc nác xào thịt có thể trở thành một gợi ý độc đáo cho thực đơn. Nó không chỉ thích hợp trong các bữa cơm gia đình mà còn có tiềm năng được khai thác trong các nhà hàng ẩm thực dân tộc, tạo dấu ấn riêng cho khách du lịch khi đến với miền núi phía Bắc.
Ẩm thực từ hoa núc nác nói riêng và các món ăn từ sản vật rừng núi nói chung mang trong mình giá trị văn hóa đặc trưng của từng địa phương. Nếu được quảng bá và khai thác đúng hướng, đây có thể trở thành một lợi thế để phát triển du lịch trải nghiệm. Khách du lịch không chỉ thưởng thức cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ mà còn được trực tiếp trải nghiệm những món ăn gắn liền với đời sống bản địa.
Một số tỉnh như Hà Giang, Yên Bái, Hòa Bình hoàn toàn có thể đưa hoa núc nác xào thịt vào danh sách món đặc sản vùng miền. Điều này vừa góp phần nâng cao giá trị kinh tế của cây núc nác, vừa tạo thêm sản phẩm du lịch đặc thù, phục vụ nhu cầu ngày càng đa dạng của du khách.
