Hình thành từ thế kỷ XIX, chợ Trùng Khánh họp 5 phiên/tháng, thu hút 300-500 lượt khách/phiên với đặc sản nổi bật như hạt dẻ núi đá vôi, chè shan tuyết, thổ cẩm Dao Đỏ và các món ẩm thực truyền thống.
Nằm trong vùng lõi Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng, chợ Trùng Khánh không chỉ đơn thuần là trung tâm giao thương của huyện Trùng Khánh mà còn là nơi lưu giữ nét sinh hoạt văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Dao. Cách thành phố Cao Bằng 58km về phía Đông Bắc, khu chợ mang đậm dấu ấn giao thoa giữa thiên nhiên hùng vĩ và đời sống bản địa.
Hành trình lịch sử hơn một thế kỷ
Theo tư liệu địa phương, chợ Trùng Khánh hình thành từ thế kỷ XIX, bắt nguồn từ nhu cầu trao đổi hàng hóa của cư dân các bản làng quanh khu vực thác Bản Giốc và sông Quây Sơn. Ban đầu, chợ chỉ là nơi họp tạm ven sông, dần dần phát triển thành trung tâm thương mại nhờ vị trí thuận lợi trên tuyến giao thương Việt - Trung.
Đến những năm 1960, chợ được quy hoạch thành khu vực cố định với các dãy quán được xây dựng bằng đá ong, mái lợp ngói âm dương. Sự kiện thác Bản Giốc được công nhận là Danh thắng Quốc gia đặc biệt vào năm 2018 đã thúc đẩy chợ Trùng Khánh trở thành điểm dừng chân không thể bỏ qua trong hành trình khám phá "tuyến Đông" của Công viên Địa chất.
Theo báo cáo mới nhất từ Sở Văn hóa Cao Bằng (2024), chợ hiện duy trì hoạt động 5 phiên mỗi tháng vào các ngày mùng 5, 10, 15, 20 và 25 âm lịch, thu hút khoảng 300-500 lượt khách mỗi phiên. Mặc dù chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch COVID-19, chợ vẫn giữ được 80% số tiểu thương so với thời điểm năm 2019.
Kiến trúc độc đáo mang hồn văn hóa Tày
Chợ Trùng Khánh được thiết kế theo phong cách nhà sàn truyền thống của người Tày với hệ thống cột gỗ lim chắc chắn và mái lợp ngói vẩy cá. Khuôn viên chợ được phân chia khoa học thành ba khu vực chính: khu nông sản, khu thủ công mỹ nghệ và khu ẩm thực.
Khu nông sản tập trung các loại rau củ vùng cao đặc trưng như cải mèo, su su, bí đỏ và nhiều loại thuốc nam quý hiếm. Khu thủ công mỹ nghệ bày bán đồ thổ cẩm, dao rựa và các dụng cụ đan lát truyền thống. Trong khi đó, khu ẩm thực gồm các quán ăn nhỏ phục vụ đặc sản địa phương, mang đến cho du khách cơ hội trải nghiệm văn hóa ẩm thực độc đáo của vùng cao.
Thiên đường đặc sản vùng biên
Đến với chợ Trùng Khánh, du khách sẽ choáng ngợp trước sự đa dạng của các mặt hàng đặc sản địa phương. Nổi bật nhất phải kể đến hạt dẻ Trùng Khánh, được trồng trên núi đá vôi, có vị béo bùi đặc trưng và giá dao động từ 50.000 đến 80.000 VND/kg tùy mùa.
Măng đá - đặc sản được thu hái từ rừng nguyên sinh - được chế biến thành măng khô với giá 120.000 VND/kg hoặc măng tươi ngâm chua giá 30.000 VND/bịch. Chè shan tuyết - loại trà quý từ những cây cổ thụ 200-300 năm tuổi - được bán với giá từ 150.000 đến 200.000 VND/kg.
Khu vực hàng thủ công cũng không kém phần phong phú với vải thổ cẩm Dao Đỏ dệt hoa văn hình mặt trời và cây vạn vật, có giá từ 300.000 đến 500.000 VND/tấm. Dao quắm Mông - sản phẩm rèn thủ công từ thép phế liệu với lưỡi sắc bén - được bán với giá từ 200.000 đến 350.000 VND/chiếc.
Ẩm thực tại chợ Trùng Khánh là điểm nhấn không thể bỏ qua với những món đặc sản như lợn cắp nách (heo sữa nướng nguyên con trên than củi, ăn kèm lá mắc mật) giá 250.000 VND/kg; xôi trám đen (xôi nếp nương trộn quả trám băm nhuyễn, thơm mùi khói bếp củi) giá 20.000 VND/phần; và rượu ngô Mông (ngâm ủ trong bình gốm 6 tháng, vị ngọt hậu cay nồng) giá 100.000 VND/chai 500ml.
Kinh nghiệm khám phá chợ
Để có trải nghiệm trọn vẹn nhất tại chợ Trùng Khánh, du khách nên đến từ 5h đến 7h sáng. Đây là thời điểm lý tưởng để chọn mua nông sản tươi mới hái và chứng kiến cảnh đồng bào các dân tộc trong trang phục truyền thống mang hàng xuống chợ.
Khi mua sắm, du khách có thể áp dụng một số mẹo đàm phán giá như mua sỉ (giảm 10-15% khi mua từ 3kg trở lên) và chuẩn bị tiền mặt mệnh giá nhỏ vì nhiều tiểu thương không có máy POS. Ngoài ra, du khách cũng cần lưu ý về văn hóa địa phương như tránh mặc váy ngắn hoặc áo hở vai, xin phép trước khi chụp hình người bán hàng, và học vài câu tiếng Tày như "Tẩưn mừng" (Cảm ơn) để tạo thiện cảm.
Thách thức và hướng phát triển
Mặc dù là điểm đến hấp dẫn, chợ Trùng Khánh đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong thời đại số hóa. Theo thống kê, 30% tiểu thương trẻ đã chuyển sang bán hàng online, tạo ra sự cạnh tranh với mô hình chợ truyền thống. Bên cạnh đó, diện tích rừng trồng hạt dẻ đã giảm 15% do biến đổi khí hậu (theo UBND huyện Trùng Khánh, 2024), ảnh hưởng đến nguồn nguyên liệu đặc sản.
Để phát triển bền vững, chợ Trùng Khánh đang triển khai các giải pháp như kết hợp du lịch trải nghiệm thông qua tổ chức tour "Một ngày làm nông dân" cho khách tham gia thu hoạch hạt dẻ và học dệt thổ cẩm. Song song với đó, việc số hóa sản phẩm thông qua xây dựng gian hàng ảo trên nền tảng thương mại điện tử cũng đang được đẩy mạnh nhằm quảng bá đặc sản vùng cao đến với nhiều người tiêu dùng hơn.
Chợ Trùng Khánh không chỉ là nơi lưu thông hàng hóa mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại. Việc gìn giữ nét văn hóa độc đáo này đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng để mỗi phiên chợ vẫn mãi là "bức tranh sống động" về đời sống vùng cao, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa của Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng.
