Từ một loài cây mọc hoang ven sông, bờ ruộng, nay rau choại đã trở thành đặc sản dân dã, góp mặt trong nhiều bữa ăn, thậm chí xuất hiện trong thực đơn của các nhà hàng sang trọng phục vụ du khách thập phương.
Ở miền Tây Nam Bộ, giữa bạt ngàn sông nước, có một loài rau dại mang cái tên lạ tai nhưng lại gợi thương nhớ sâu đậm với nhiều người dân bản xứ: rau choại. Từ một loài cây mọc hoang ven sông, bờ ruộng, nay rau choại đã trở thành đặc sản dân dã, góp mặt trong nhiều bữa ăn, thậm chí xuất hiện trong thực đơn của các nhà hàng sang trọng phục vụ du khách thập phương.
Rau choại gây ấn tượng ngay từ cái nhìn đầu tiên bởi hình dáng độc đáo. Đọt non của cây có màu đỏ nâu, phần đầu uốn cong, cuộn tròn thành nhiều vòng như hình trôn ốc. Khi phát triển, các vòng xoắn dần duỗi ra, lá chuyển sang màu xanh mướt. Toàn thân cây choại là dạng thân dây, nhỏ và mềm nhưng lại có sức vươn mạnh mẽ, có thể leo cao, bám vào các thân cây lớn trong rừng. Ở những vùng đất ngập nước như Rừng tràm Trà Sư (An Giang) hay U Minh Thượng (Kiên Giang), người ta có thể bắt gặp dây choại dài đến 15 – 20 mét, len lỏi giữa những tầng cây, phủ xanh cả một góc rừng.
Khi còn non, cây choại mềm mại, dễ bẻ, nhưng khi già, thân dây lại trở nên cứng dẻo và rất bền. Nhờ đặc tính chịu nước tốt, người dân miền Tây còn tận dụng dây choại già để bện làm ngư cụ, như lờ, lọp hay bẫy cá, phục vụ cho cuộc sống mưu sinh trên sông nước.
Điều thú vị là cho đến nay, ý nghĩa của cái tên “choại” vẫn là một bí ẩn. Ngay cả những người dân miền Tây kỳ cựu cũng không thể giải thích một cách thuyết phục nguồn gốc của từ này. Có nơi gọi là “chại”, “trại”, “chạy”, nhưng tựu trung, tất cả đều nói về cùng một loài cây thân dây mọc dại, vươn mình mạnh mẽ trên những vùng đất ẩm. Vì thường dùng phần đọt non để ăn nên người ta quen gọi là “rau choại”, hay “đọt choại”, cái tên dân dã mà trìu mến, như một nét riêng trong ngôn ngữ ẩm thực phương Nam.
Đọt choại có độ giòn tự nhiên, vị thơm nhẹ và chút nhớt đặc trưng, khiến nhiều người liên tưởng đến đậu bắp. Tuy nhiên, điểm khác biệt là rau choại có thể thích ứng với nhiều cách chế biến khác nhau – từ luộc, xào, đến nhúng lẩu – mà vẫn giữ được hương vị tươi ngon. Có lẽ vì thế mà các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian từng ví đọt choại như một “nguyên liệu linh hoạt” trong kho tàng ẩm thực miền Tây.
Một đĩa đọt choại luộc chấm nước tương, chao hay kho quẹt sền sệt đã đủ làm say lòng thực khách bởi vị giòn ngọt và hương thơm đặc trưng. Nếu muốn món ăn thêm đậm đà, người miền Tây còn xào đọt choại với tỏi hoặc tép đồng, tạo nên sự hòa quyện giữa vị rau tươi và vị mặn mòi của sông nước. Đặc biệt, rau choại khi nhúng lẩu lại mang đến trải nghiệm khó quên. Dù là lẩu mắm, canh chua hay cá kho lạt, chỉ cần thêm vài cọng đọt choại, hương vị món ăn lập tức trở nên trọn vẹn.
Hình ảnh người dân miền Tây quây quần bên nồi lẩu mắm, gắp miếng cá linh kho lạt, chấm cùng đọt choại, bông súng, điên điển dầm me đã trở thành nét sinh hoạt đặc trưng của vùng đất này. Chính sự kết hợp tự nhiên, không cầu kỳ ấy đã khiến đọt choại trở thành món rau không thể thiếu trong những bữa cơm thường nhật của nhiều gia đình.
Không chỉ dừng lại ở những mâm cơm dân dã, ngày nay, đọt choại còn “bước chân” vào thực đơn của nhiều nhà hàng lớn ở miền Tây. Các đầu bếp khéo léo biến tấu loại rau dân dã này thành những món đặc sản hấp dẫn dành cho du khách, từ món khai vị cho đến các món lẩu đặc trưng. Sự góp mặt của đọt choại trong không gian ẩm thực sang trọng không chỉ là sự tôn vinh hương vị dân gian mà còn là minh chứng cho giá trị văn hóa ẩm thực bản địa được bảo tồn và phát huy.
Từ một loài cây mọc dại ven rừng, rau choại nay đã trở thành biểu tượng của sự mộc mạc mà tinh tế trong ẩm thực miền Tây. Giữa thế giới hiện đại đầy đủ và phong phú, món ăn làm từ đọt choại vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn bởi chính cái hồn quê giản dị của nó.
Nếu có dịp ghé miền Tây, hãy một lần thưởng thức món rau choại – món quà của thiên nhiên mang hương vị sông nước. Từng cọng đọt non giòn mát, thoang thoảng hương đồng nội sẽ khiến bạn thêm yêu mảnh đất hiền hòa này – nơi con người và thiên nhiên hòa quyện, tạo nên những giá trị văn hóa, ẩm thực độc đáo mà không nơi nào có được.
