Vào tháng 2 âm lịch hằng năm, ngôi làng nhỏ ngoại thành Hà Nội lại nhộn nhịp với lễ hội có truyền thống hơn nghìn năm, liên quan đến câu chuyện người con gái tên Lê Hoa, từng sẵn sàng theo Hai Bà Trưng đánh đuổi giặc phương Bắc.
Cứ đến ngày 2/2 Âm lịch, người dân làng Đường Yên (xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, TP.Hà Nội) lại nô nức đi xem lễ hội kén rể với nhiều nghi thức và trò chơi dân gian độc đáo nhằm tưởng nhớ công ơn của nữ tướng Lê Hoa.
Bắt nguồn từ câu chuyện về nữ tướng Lê Hoa, hay còn gọi là Ả Lự. Bà sống trong thời kỳ Hai Bà Trưng dấy binh khởi nghĩa chống giặc ngoại xâm, Lê Hoa khi ấy mới 18 tuổi, đã từ chối hôn nhân để dấn thân xông pha trận mạc. Với tài năng xuất chúng, bà trở thành nữ tướng đắc lực của Hai Bà Trưng, được phong là Nữ sử anh phong, thậm chí có tài liệu ghi lại bà là nữ tướng mưu thần, góp công lớn trong việc giúp Hai Bà Trưng nắm bắt tình hình địch và bày binh bố trận, đánh tan quân Tô Định.
Đến tháng 2 âm lịch, làng Đường Yên lại nhộn nhịp với lễ hội kén rể.
Sau đại thắng, Hai Bà Trưng lên ngôi vua, giành lại 65 thành trì từ tay giặc. Tướng Lê Hoa được tin tưởng giao trọng trách làm tri huyện huyện Đông Ngàn, đóng bản doanh tại làng Đường Yên. Tại đây, sau khi đất nước thái bình, để làm tròn bổn phận của người con gái là lấy chồng, lập dựng gia đình, bà đã tổ chức hội kén rể.
Lễ kén rể được chia làm hai phần, gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ chính là đám rước trọng thể đưa thành hoàng làng từ đền về đình tế lễ. Phần hai gồm nhiều trò chơi dân gian độc đáo, mang đậm giá trị truyền thống văn hóa Việt.
Lễ hội kén rể ở Hà Nội là để tưởng nhớ công lao của vị nữ tướng Lê Hoa từng theo Hai Bà Trưng ra trận.
Phần lễ chính là đám rước trọng thể đưa thần hoàng làng từ đền về đình tế lễ. Sau khi tế lễ trong đình, phần hội được diễn ra. Đầu tiên, màn múa cờ thần tái hiện cảnh bà Lê Hoa đánh giặc, màn múa bỏ mo cau của nữ tướng Lê Hoa. Màn múa tái hiện cảnh nữ tướng Lê Hoa dùng mo cau làm áo giáp tham gia đánh giặc. Tiếp đến, là tổ chức gồm nhiều trò chơi dân gian vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ được tái hiện.
Theo hương ước làng, việc chọn người tham gia được chuẩn bị kỹ lưỡng. Người đóng vai mẹ của nữ tướng Lê Hoa phải là người đẹp song toàn, gia đình ổn định và người đóng vai nữ tướng Lê Hoa và 2 chàng rể phải là trai thanh gái lịch, chưa có gia đình.
Ở phần thi kén rể, hai mẹ con nữ tướng quan sát hai chàng rể chơi trò chơi để thử tài. Tiếng trống sẽ trở thành công cụ để điều khiển cuộc thi. Khi tiếng trống vang trời, đồng nghĩa các chàng thanh niên bắt đầu cuộc thi của chính mình.
Xưa kia, làng Đường Yên được chia làm 2 phe: Phe Bắc và phe Hậu. Mỗi phe sẽ cử ra 1 chàng trai đại diện để thi đấu. Các chàng trai phải trải qua các phần thi: Thi cày, thi câu ếch, bắt chạch trong chum và thi chõng chó (chọc cho chó sủa). Ban giám khảo cuộc thi Kén rể là 5 bậc cao niên được làng cử ra, cho điểm các phe bằng thẻ.
Các chàng trai đến kén rể phải trải qua 3 phần thi: Thi cày, câu ếch, bắt chạch trong chum... để ban giám khảo chấm điểm.
Ở mỗi phần thi đều công bố người thắng cuộc. Kết thúc cuộc thi, Ban giám khảo công bố người thắng cuộc Kén rể. Tại đây, ai được nhiều thẻ sẽ được Mẫu bà ban thưởng và chọn làm rể. Đôi trai gái sẽ làm lễ bái tổ, dân làng tổ chức múa hát chúc mừng đôi trai gái.
Sau 3 phần thi, Ban giám khảo sẽ chấm cho điểm bằng thẻ. Kết thúc mỗi cuộc thi, Ban giám khảo tuyên bố ai giành phần thắng, sau đó cộng thêm điểm thẻ để chọn ra người chiến thắng.
Đôi nam nữ được kết duyên sau lễ hội sẽ có thể tìm hiểu, nếu phù hợp có thể tiến đến hôn nhân, về chung một nhà.
Có từ nghìn năm nay, lễ hội kén rể ở thôn Đường Yên được người dân địa phương tổ chức với nhiều nghi thức, trò chơi dân gian độc đáo nhằm tưởng nhớ công ơn của nữ tướng Lê Hoa. Đây đã trở thành nét văn hóa độc đáo của người dân địa phương, là dịp để người dân trong làng quây quần, ôn lại lịch sử, cùng cười nói vui vẻ dõi theo những hoạt động mang đậm nét văn hóa. Hơn hết, thông qua lễ hội sẽ giúp cho các thế gắn kết với nhau và đặc biệt để thế hệ trẻ hiểu hơn về truyền thống dân tộc.
