Việc dạy con nếu áp dụng sai phương pháp, dù xuất phát từ tình yêu thương, cũng có thể vô tình trở thành áp lực lên tuổi thơ của trẻ.
Nhiều bậc phụ huynh thường cảm thấy lo lắng khi con lười làm bài tập, nghiện game, nổi loạn, hay cãi lời… dường như mỗi bước đi đều gặp khó khăn.
Thực ra, nuôi dạy con cái cũng giống như trồng hoa, trồng cây, nếu áp dụng sai phương pháp, ngay cả mảnh đất màu mỡ nhất cũng không thể nuôi dưỡng mầm non. Khi bố mẹ tưới quá nhiều nước, cây sẽ úng rễ, nhưng nếu thiếu kiên nhẫn, cây sẽ héo khô.
Trẻ em cũng vậy, nếu bị kiểm soát quá chặt sẽ trở nên thụ động, sợ sai, trong khi bị buông lỏng quá mức lại dễ lạc hướng. Điều quan trọng không nằm ở việc bố mẹ làm nhiều đến đâu, mà ở chỗ làm có đúng cách hay không, đủ thấu hiểu, kiên nhẫn và tôn trọng nhịp trưởng thành riêng của mỗi đứa trẻ hay chưa.
Can thiệp quá mức, tước đi không gian phát triển của trẻ
Nhiều bậc bố mẹ làm mọi thứ cho con, sắp xếp từng giờ học, buổi sinh hoạt, cho đến việc lựa chọn cả bạn đời của con. Bởi bố mẹ nghĩ rằng, càng lo toan kỹ lưỡng, con càng ít sai sót. Thế nhưng, chính sự bao bọc quá chặt lại vô tình làm trẻ mất đi cơ hội rèn luyện tính tự chủ và bản lĩnh đối diện với thất bại.
Vì vậy, việc buông bỏ không phải là mặc kệ, mà lùi lại đúng lúc để trao cho con quyền được thử, được sai và được tự chịu trách nhiệm.
Khi trẻ chưa hoàn thành bài tập vì mải chơi hay trì hoãn, thay vì quát mắng, bố mẹ có thể cùng con ngồi lại, lắng nghe lý do, phân tích đâu là điểm chưa hợp lý trong cách sử dụng thời gian. Từ đó, hai bên cùng nhau điều chỉnh kế hoạch cho phù hợp hơn.
Chính trong những lần như vậy, trẻ học được cách nhìn lại bản thân, hiểu hậu quả của lựa chọn và từng bước hình thành kỹ năng tự quản lý. Đó là nền tảng quan trọng để con trưởng thành vững vàng, không phải nhờ bị dẫn dắt suốt đời, mà nhờ biết tự chịu trách nhiệm với chính mình.
Việc buông bỏ không phải là mặc kệ, mà lùi lại đúng lúc để trao cho con quyền được thử.
Dùng so sánh để tạo áp lực
Việc bố mẹ lấy “con nhà người khác” làm chuẩn mực so sánh giống như đặt lên vai trẻ một chiếc balô vô hình chứa đầy áp lực. Ban đầu có thể là vài câu trách móc, dần dần trở thành sự tự ti, mặc cảm và nỗi sợ thất bại đi sâu trong tâm trí.
Trẻ không còn học vì niềm vui khám phá, mà học để tránh bị chê trách, để không thua kém. Trong khi đó, mỗi đứa trẻ đều có nhịp độ phát triển riêng, giống như những bông hoa nở vào những mùa khác nhau, vì vậy không nên bị ép phải giống ai.
Thay vì so sánh với người khác, điều ý nghĩa hơn là nhìn lại sự tiến bộ của chính con theo thời gian. Khi một đứa trẻ trượt bài kiểm tra, thay vì hỏi: “Sao con không giỏi bằng bạn A?”, hãy nhẹ nhàng cùng con nhìn vào bài làm và hỏi: “Con thấy mình sai ở đâu?”, “Phần này con chưa vững chỗ nào?”, “Mình cùng sửa nhé?”. Khi trẻ được dẫn dắt để hiểu lỗi sai, trẻ sẽ học được cách chịu trách nhiệm và không còn sợ thất bại.
Tập trung vào quá trình thay vì kết quả giúp trẻ giữ được động lực bền vững, nuôi dưỡng trong con niềm tin rằng: con có thể tiến bộ từng chút một, bằng chính nỗ lực của mình, không cần phải trở thành “bản sao” của bất kỳ ai.
Thay vì so sánh với người khác, điều ý nghĩa hơn là nhìn lại sự tiến bộ của chính con theo thời gian.
Bỏ bê kết nối cảm xúc
Khi bố mẹ vô tình bỏ bê sự kết nối cảm xúc với con, những khoảng trống vô hình sẽ dần hình thành trong thế giới nội tâm non nớt của trẻ. Một đứa trẻ thiếu sự lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành về mặt cảm xúc thường dễ trở nên khép kín, bất an hoặc phản kháng. Trẻ có thể học giỏi, nhưng lại lúng túng trong việc bày tỏ cảm xúc, khó tin tưởng người khác và dễ tổn thương trước những thất bại nhỏ.
Sự thiếu vắng kết nối ấy khiến trẻ không cảm nhận được cảm giác an toàn, nền tảng quan trọng nhất để hình thành lòng tự tin, khả năng tự điều chỉnh cảm xúc và các mối quan hệ xã hội sau này. Bởi vậy, nuôi dưỡng tâm hồn con bằng sự quan tâm chân thành đôi khi còn quan trọng hơn cả việc dạy con những bài học đúng – sai trong sách vở.
Nuôi dạy con là hành trình xây dựng sự tin cậy từng ngày.
Vì vậy, đối với đứa trẻ, nếu cảm nhận được sự lắng nghe chân thành, thường không còn phải phản kháng bằng sự chống đối hay im lặng. Những lần trò chuyện chính là sợi chỉ bền bỉ dệt nên cảm giác an toàn trong tâm hồn trẻ. Từ đó, trẻ dễ mở lòng hơn, dám bộc lộ suy nghĩ, dũng cảm nói ra nỗi sợ, và cũng dễ tiếp nhận những góp ý của bố mẹ bằng tâm thế hợp tác, thay vì phòng thủ.
Nuôi dạy con là hành trình xây dựng sự tin cậy từng ngày. Khi lòng tin đã được gieo trồng đủ sâu, lời nhắc nhở sẽ trở nên nhẹ nhàng mà vẫn có sức nặng, kỷ luật không còn áp đặt mà là thỏa thuận, và mỗi đứa trẻ sẽ lớn lên trong cảm giác được tôn trọng, được dẫn dắt, không phải bị uốn nắn theo khuôn mẫu cứng nhắc.
Và rồi, giống như một khu vườn được chăm sóc bằng kiên nhẫn và yêu thương, những hạt mầm nhân cách sẽ lặng lẽ bén rễ, nảy chồi theo nhịp điệu riêng, tự nhiên, vững vàng và đầy sức sống.
