Tại Phú Thọ, tằm lá sắn được chế biến thành nhiều món ăn truyền thống, vừa ngon miệng vừa bổ dưỡng, phù hợp để ăn cùng cơm trắng hoặc làm món nhậu lai rai. Các món phổ biến bao gồm tằm rang lá chanh, tằm rang lá lốt, tằm chiên giòn và tằm luộc.
Trước đây, cây sắn ở Phú Thọ giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực, giúp người dân vượt qua những giai đoạn thiếu đói. Qua thời gian, khi đời sống kinh tế được cải thiện, vai trò của cây sắn cũng có sự chuyển dịch. Ngày nay, củ sắn chủ yếu được sử dụng làm thức ăn chăn nuôi, góp phần phát triển kinh tế hộ gia đình. Điều đáng nói là, phần lá sắn, tưởng chừng như là phụ phẩm, lại được tận dụng một cách tài tình để nuôi tằm - một hướng đi mới mang lại hiệu quả kinh tế cao và bền vững cho người dân địa phương.
Sắn được trồng phổ biến trên khắp các huyện thị của Phú Thọ, nhưng nổi bật nhất phải kể đến Cẩm Khê. Vùng đất này sở hữu những đồi sắn trải dài vô tận, tập trung đặc biệt tại các xã như Tiên Lương, Đồng Lương và Điêu Lương. Chính sự thuận lợi về nguồn nguyên liệu dồi dào đã tạo điều kiện lý tưởng cho nghề nuôi tằm lá sắn phát triển mạnh mẽ tại đây.
Nếu như tằm dâu thường nhỏ bé và mượt mà, thì tằm lá sắn lại mang một vẻ ngoài khác biệt hoàn toàn. Chúng có kích thước lớn hơn, thường bằng ngón tay người trưởng thành, với những hàng gai tua tủa chạy dọc thân. Sự khác biệt này không chỉ ở hình dáng mà còn thể hiện rõ rệt ở hiệu quả kinh tế. Nuôi tằm lá sắn được đánh giá là mang lại lợi nhuận cao hơn so với tằm dâu bởi nhiều ưu điểm vượt trội.
Một trong những điểm đặc biệt của mô hình nuôi tằm lá sắn là khả năng tận dụng triệt để mọi thành phẩm. Những con tằm "lười", ít tơ hoặc không cuốn kén, sẽ được chọn riêng để chế biến thành thực phẩm. Phần còn lại được nuôi để lấy kén, cung cấp nguồn tơ giá trị. Sau khi nhả tơ, nhộng tằm tiếp tục được sử dụng làm thực phẩm. Ngay cả những con ngài đã đẻ trứng cũng không bị bỏ phí mà trở thành thức ăn giàu dinh dưỡng cho gia cầm, cá và các vật nuôi khác. Vòng đời khép kín này tối ưu hóa nguồn lực, mang lại giá trị kinh tế đa chiều cho người nông dân.
Mùa nuôi tằm lá sắn thường kéo dài từ tháng 5 đến tháng 9 hoặc tháng 10 hàng năm, trùng với mùa lá sắn phát triển mạnh mẽ. Trong khoảng thời gian này, người dân Phú Thọ có thể nuôi tới 6 lứa tằm, đảm bảo nguồn cung ổn định cho thị trường.
Giá trị của tằm lá sắn không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế. Từ xa xưa, dân gian đã xem nhộng tằm và tằm chín là những thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, thậm chí ví von là "sâm nhung" của đồng quê. Chúng được tin dùng như một bài thuốc quý, hỗ trợ điều trị cho trẻ suy dinh dưỡng, người suy nhược cơ thể hay phụ nữ sau sinh ít sữa.
Về mặt khoa học, tằm chín và nhộng tằm rất giàu protein, chất béo cùng nhiều loại vitamin và khoáng chất thiết yếu. Vị bùi béo, thơm ngon đặc trưng của tằm chín khiến chúng trở thành một món ăn hấp dẫn và bổ dưỡng. Ngay cả những người không thể ăn nhộng tằm trực tiếp cũng có thể tận dụng lợi ích của chúng. Dân gian truyền lại rằng, tằm ngâm rượu có thể dùng để xoa bóp, giúp trừ phong, giảm đau nhức hiệu quả.
Tại Phú Thọ, tằm lá sắn được chế biến thành nhiều món ăn truyền thống, vừa ngon miệng vừa bổ dưỡng, phù hợp để ăn cùng cơm trắng hoặc làm món nhậu lai rai. Các món phổ biến bao gồm tằm rang lá chanh, tằm rang lá lốt, tằm chiên giòn và tằm luộc.
Đối với những tín đồ của món nhậu, tằm luộc hoặc tằm chiên giòn là lựa chọn lý tưởng. Tằm luộc được chế biến đơn giản nhưng giữ trọn vẹn hương vị tự nhiên. Những con tằm đã chín, không còn ăn lá, được rửa sạch, thêm chút muối và luộc vừa tới. Người địa phương thường cho thêm lát gừng và chút nghệ vào nước luộc để tằm có màu vàng bắt mắt và hương thơm dịu nhẹ. Sau khi luộc, tằm được cắt bỏ phần đầu và chân, trộn cùng lá chanh thái nhỏ. Khi thưởng thức, chấm cùng nước mắm chanh tỏi ớt, thực khách sẽ cảm nhận được vị ngọt thanh, béo ngậy và mùi thơm đặc trưng của tằm tươi.
Tằm chiên giòn lại mang đến một trải nghiệm khác, với lớp vỏ ngoài giòn rụm và phần thịt bên trong mềm ngọt. Tằm sau khi sơ chế, trần qua nước sôi để nhả bớt tơ, được chiên vàng đều trong chảo dầu nóng. Quá trình chiên khoảng 3 phút sẽ làm tằm co lại, trở nên giòn hơn. Món này ngon nhất khi ăn nóng, rắc thêm lá chanh thái nhỏ để tăng hương vị.
Một món ăn không kém phần hấp dẫn là tằm rang. Tằm sau khi làm sạch, được rang khô trên chảo với chút bột canh cho ra nước, rồi thêm chút nước mắm để ngấm gia vị. Khi tằm bắt đầu se cạnh, cho dầu ăn vào và đảo đều cho đến khi vàng ruộm, dậy mùi thơm. Cuối cùng, thêm lá chanh hoặc lá lốt thái nhỏ vào, nêm nếm lại vừa ăn. Món tằm rang đậm đà, bên ngoài giòn tan, bên trong dai dai, thực sự là một trải nghiệm khó quên đối với bất kỳ ai từng nếm thử.
Thưởng thức tằm lá sắn không chỉ là trải nghiệm một món ăn đặc sản vùng quê, mà còn là cảm nhận sâu sắc về tấm lòng của người dân Phú Thọ – mộc mạc, chân chất và hiếu khách. Mỗi đĩa tằm, mỗi hương vị đều gói ghém cả một câu chuyện về sự cần cù, sáng tạo và tinh thần gắn bó với mảnh đất nơi đây.
Khi đến thăm vùng Đất Tổ linh thiêng, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh quan hùng vĩ, lắng nghe những câu chuyện lịch sử mà còn có cơ hội khám phá một phần hồn cốt của ẩm thực trung du qua món tằm lá sắn. Hương vị độc đáo, khó quên của nó chắc chắn sẽ để lại ấn tượng sâu sắc, khiến du khách say mê và vấn vương, chẳng muốn quay về.
