Đôi khi bố mẹ buông lời nói tiêu cực sẽ vô tình ảnh hưởng đến quá trình phát triển tính cách và nhận thức của trẻ.
Chắc hẳn nhiều phụ huynh đã từng rơi vào tình huống này, khi ngồi cùng con làm bài tập, vô thức thốt lên: “Một câu hỏi đơn giản như vậy mà con cũng không làm được, sao lại thế?” Hoặc khi con mắc lỗi, bố mẹ lặp lại câu quen thuộc: “Mẹ đã nói rồi mà, không nghe thì bây giờ hối hận chưa?”
Những câu nói này thường xuất phát từ sự lo lắng và mong muốn con tiến bộ, nhưng nếu lặp lại quá nhiều, vô tình giống như những “mũi gai” làm mòn sự tự tin, động lực và tinh thần học hỏi của trẻ.
Chuyên gia gợi ý bố mẹ nên tránh bốn câu khi giao tiếp với trẻ, và quan trọng hơn, cách thay thế bằng những lời tích cực, nuôi dưỡng sự tự tin và trưởng thành của con.
"Sao con lại ngốc đến thế?"
Khi trẻ gặp khó khăn, ví dụ vẽ mãi không đẹp, hay xây tháp bằng khối xếp hình nhưng đổ liên tục, một số phụ huynh vì lo lắng mà buột miệng nói: “Sao con lại ngốc thế? Việc đơn giản vậy mà cũng không làm được.”
Những lời này tuy xuất phát từ mong muốn con tiến bộ, nhưng lại vô tình gây tổn thương. Trẻ bắt đầu nghi ngờ năng lực của mình, cảm thấy rằng “mình thật sự kém cỏi”, từ đó mất dần động lực thử lại hoặc khám phá điều mới. Trong khi đó, điều trẻ cần nhất trong quá trình trưởng thành không phải phán xét, mà là sự nâng đỡ và định hướng.
Cách tiếp cận tích cực hơn có thể là: “Không sao đâu, mình thử lại nhé. Chỗ này mình cùng xem lại xem có thể chỉnh thế nào. Mẹ tin con, cứ bình tĩnh, từng chút một sẽ làm được.”
Một câu nói nhẹ nhàng giúp trẻ bình tĩnh, khơi dậy cảm giác “mình có khả năng”, từ đó xây dựng sự tự tin và kiên trì, hai yếu tố quan trọng giúp trẻ trưởng thành vững vàng hơn.
"Mẹ đã nói từ lâu rồi, con sẽ hối hận nếu không nghe lời"
Khi trẻ vô tình phạm lỗi, làm đổ ly sữa, để quên chìa khóa hay làm hỏng một món đồ... nhiều bậc bố mẹ vô thức phản ứng bằng câu: “Bố mẹ đã nói rồi, con sẽ hối hận nếu không nghe lời người lớn.” Dù xuất phát từ ý muốn nhắc nhở, những lời này vô tình gieo vào trẻ cảm giác bất tài, xấu hổ và bị phán xét.
Theo thời gian, trẻ trở nên sợ sai, sợ kể lại những khó khăn mình gặp phải vì lo bị trách mắng. Điều này khiến trẻ đánh mất cơ hội học hỏi từ sai lầm của mình.
Thực tế, sai lầm không phải là điều đáng xấu hổ, đó là một phần quan trọng của quá trình trưởng thành. Điều trẻ cần là một người lớn bình tĩnh đồng hành và hướng dẫn.
Cách tiếp cận tích cực hơn có thể là: “Không sao đâu, ai cũng có lúc mắc lỗi. Con xem nhé, lần sau chúng ta có thể làm gì để tránh chuyện này? Ví dụ, trước khi ra ngoài, mình cùng kiểm tra xem có mang đủ đồ chưa, được không?”
Cách phản hồi nhẹ này giúp trẻ cảm thấy an toàn, dám đối diện vấn đề và từng bước phát triển khả năng tự quản lý cũng như xử lý sự cố.
"Hãy nhìn xem con nhà người ta, làm gì cũng giỏi"
Nhiều phụ huynh đôi khi vô thức so sánh con mình với những đứa trẻ khác, chẳng hạn như: "Nhìn bạn Minh hàng xóm kìa, bài kiểm tra nào cũng được 10 điểm, còn con thì chỉ được 8." Những câu nói tưởng chừng vô hại này lại dễ khiến trẻ cảm thấy kém cỏi, tự ti và mất đi niềm tin vào khả năng của bản thân. Thậm chí, trẻ có thể bắt đầu khó chịu hoặc xa lánh “những đứa trẻ được đem ra làm chuẩn”.
Thực tế, mỗi đứa trẻ là một cá thể độc lập với tốc độ phát triển, sở thích và điểm mạnh riêng. So sánh làm trẻ thu mình lại, trong khi điều trẻ cần là sự ghi nhận và đồng hành.
Cách tiếp cận tích cực hơn: "Bài kiểm tra này con đã tăng thêm 5 điểm, mẹ thấy rõ sự nỗ lực của con. Giờ mình cùng xem phần nào con muốn cải thiện thêm nhé?"
Cách nói này giúp trẻ tập trung vào chính hành trình, xây dựng động lực nội tại và cảm thấy được tôn trọng, thay vì bị áp đặt theo tiêu chuẩn của người khác.
"Nếu không ngoan ngoãn, mẹ sẽ bỏ con"
"Nếu con không ngoan, mẹ sẽ bỏ con." Câu nói này khiến trẻ cảm thấy sợ hãi và lo lắng, sợ mất đi tình yêu thương của bố mẹ. Cảm giác an toàn của trẻ đến từ sự đồng hành và chăm sóc, những lời đe dọa dễ làm tổn thương cảm giác an toàn và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần.
Cách khác: "Mẹ biết con rất muốn món đồ chơi này, nhưng chúng ta đã thống nhất trước đó là hôm nay không được mua đồ chơi. Nếu con ăn ngoan, mẹ sẽ chơi trò chơi yêu thích của con, được không?"
Trẻ em cần thời gian và không gian để phát triển. Bố mẹ nên kiên nhẫn chờ đợi con mình lớn lên từ từ. Giao tiếp với trẻ là một nghệ thuật đòi hỏi bố mẹ học hỏi và thực hành.
Tránh nói những điều làm tổn thương con, thay vào đó, hãy dùng những ngôn từ ấm áp, tôn trọng và khích lệ, để con lớn lên trong môi trường đầy yêu thương và an toàn. Trẻ được nuôi dưỡng bằng sự thấu hiểu sẽ tự tin, mạnh mẽ và biết yêu thương hơn trong tương lai.
