Bốn bước có thể giúp bố mẹ giữ bình tĩnh khi hướng dẫn sự phát triển của con trong cơn giận dữ khi khóc.
Khi trẻ nổi cơn giận dữ, lăn lộn trên sàn, gào khóc vì bị lấy mất đồ chơi, hay chỉ vì một điều nhỏ nhặt, nhiều bố mẹ bối rối và căng thẳng: “Sao con lại khóc nữa?” hoặc “Mình đã bảo dừng lại bao nhiêu lần rồi!”
Thực ra, những tiếng khóc đó không hề “vô lý”. Đây là cách trẻ giải tỏa cảm xúc khi não bộ và khả năng ngôn ngữ chưa đủ để diễn đạt điều mình đang trải qua.
Những bố mẹ có khả năng hỗ trợ cảm xúc tốt không vội vàng yêu cầu con nín khóc. Thay vào đó, xem đây là cơ hội để giúp con nhận diện và điều hòa cảm xúc bằng những bước tiếp cận khoa học, nhẹ nhàng. Bốn bước giúp bố mẹ giữ được sự bình tĩnh, đồng thời dẫn dắt con phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc ngay trong chính cơn giận.
Chấp nhận cảm xúc, đồng cảm sau đó giải quyết vấn đề
Khi trẻ bật khóc, điều cần nhất không phải là lời khuyên hay lý lẽ dỗ dành, mà là cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu.
Nếu trẻ khóc vì không thể xây xong tòa tháp bằng khối gỗ, bố mẹ tinh tế sẽ không vội nói: “Có gì đâu mà khóc, làm lại đi.” Thay vào đó, bố mẹ ngồi xuống cạnh con, nhẹ nhàng phản ánh lại cảm xúc: “Mẹ thấy con đã thử nhiều lần mà tháp vẫn đổ. Có phải con đang rất bực mình không?”
Với một nói đồng cảm đủ giúp trẻ cảm thấy an toàn và được kết nối. Khi cảm xúc được công nhận, não bộ đặc biệt là vùng vỏ não trước trán chịu trách nhiệm bình ổn cảm xúc sẽ dần kích hoạt, giúp trẻ tự trấn an hiệu quả hơn.
Ngược lại, việc phủ nhận cảm xúc như “Đừng khóc nữa” hay “Con yếu đuối quá” khiến trẻ rơi vào xung đột nội tâm, làm cơn khóc kéo dài hoặc dữ dội hơn.
Việc chấp nhận cảm xúc không đồng nghĩa với chấp nhận hành vi sai. Ví dụ, nếu trẻ vừa khóc vừa đánh bạn, bố mẹ có thể nói: “Mẹ biết con đang rất giận (thừa nhận cảm xúc), nhưng mình không được đánh người khác. Con có thể nói ‘Con không thích điều đó’ để bạn hiểu nhé.”
Đây là cách kết nối với cảm xúc của trẻ, cũng như hướng dẫn hành vi đúng đắn một cách nhẹ nhàng và hiệu quả.
Giúp trẻ gọi tên cảm xúc của mình và tạo cầu nối để thể hiện
Đôi khi trẻ khóc không phải vì hiểu rõ điều gì làm mình buồn, mà vì cảm thấy “khó chịu” trong người, không biết diễn đạt sao cho đúng.
Trong những khoảnh khắc đó, bố mẹ có thể giúp trẻ “dịch” cảm xúc của mình ra lời nói. Chẳng hạn: “Con muốn chơi cầu trượt nhưng phải chờ tới lượt nên con hơi thất vọng, đúng không?” hoặc “Chị lấy mất cuốn sách tranh, nên con cảm thấy tức giận phải không?”
Khi bố mẹ giúp trẻ gọi tên cảm xúc, dần học được cảm xúc thực ra có ngôn ngữ. Nhờ vậy, mỗi lần gặp lại tình huống tương tự, trẻ sẽ có xu hướng dùng lời nói để bày tỏ thay vì khóc lóc hay ăn vạ. Ví dụ, khi món đồ chơi yêu thích bị lấy mất, thay vì òa khóc, trẻ có thể nói: “Con đang cần nó, dùng một chút được không?” Đó là bước đầu tiên để trẻ phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc một cách lành mạnh.
Hướng dẫn trẻ suy nghĩ về các giải pháp và trau dồi khả năng giải quyết vấn đề
Khi trẻ đã bình tĩnh trở lại, bố mẹ có trí tuệ cảm xúc cao sẽ không vội “giải quyết hộ” mà chuyển sang hướng dẫn trẻ tự tìm cách tháo gỡ vấn đề. Ví dụ, nếu trẻ bật khóc vì không ghép được một bức tranh xếp hình, bố mẹ có thể hỏi:
“Con thấy khó ở chỗ nào? Mình thử tìm các cạnh trước nhé?”
Hoặc: “Nếu lần này chưa làm được, con muốn để sang một bên rồi thử lại sau, hay muốn mẹ gợi ý một chút?”
Cách đặt câu hỏi này giúp trẻ học được rằng khóc lóc không phải là chìa khóa để giải quyết vấn đề, mà chính là suy nghĩ và tìm hướng xử lý.
Nhờ vậy, trong những tình huống tương tự ở lần sau, trẻ có xu hướng tự chủ hơn. Chẳng hạn, khi bị bạn lấy mất đồ chơi, thay vì khóc, trẻ có thể nghĩ: “Mình có thể nói ‘Chúng ta chơi luân phiên nhé?" hoặc “Mình có thể nhờ cô giáo giúp.”
Theo thời gian, trẻ hình thành thói quen tích cực, tìm giải pháp trước khi bùng nổ cảm xúc, và biết cách tự vượt qua khó khăn mà không phụ thuộc vào ăn vạ để được chú ý.
Đánh giá cảm xúc sau sự kiện để củng cố nhận thức tích cực
Buổi tối trước khi đi ngủ, bố mẹ có thể dành vài phút trò chuyện cùng con về những khoảnh khắc cảm xúc mạnh trong ngày. Chẳng hạn: “Hôm nay con khóc vì không ghép được hình, nhưng cuối cùng chúng ta đã tìm ra cách để ghép các mảnh lại chắc chắn hơn. Sau đó con thấy dễ chịu hơn, đúng không?” hoặc “Nếu lần sau gặp tình huống khó, con muốn thử tự tìm giải pháp trước, hay muốn nhờ mẹ gợi ý?”
Những cuộc trò chuyện cởi mở giúp trẻ hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa cảm xúc – hành vi – kết quả:
Con cảm thấy tức giận hoặc thất vọng (cảm xúc)
Con đã khóc và mẹ giúp con gọi tên, giải tỏa cảm xúc (quá trình).
Và cuối cùng chúng ta cùng nhau giải quyết vấn đề (kết quả).
Khi được trải nghiệm chu trình này nhiều lần, trẻ sẽ hiểu rằng cảm xúc không đáng sợ, nếu biết diễn đạt và xử lý đúng cách, mọi cảm xúc đều có thể được giải quyết. Nhờ đó, trẻ bớt lệ thuộc vào khóc lóc hay ăn vạ để thu hút sự chú ý.
Mỗi lần trẻ khóc là một cơ hội để học cách nhận diện, thể hiện và giải quyết cảm xúc một cách lành mạnh. Bố mẹ có trí tuệ cảm xúc cao không cố gắng kìm nén cảm xúc, mà đồng hành cùng con qua từng bước: chấp nhận – hỗ trợ – định hướng.
Khi được đồng hành đúng cách, trẻ sẽ lớn lên với khả năng quản lý cảm xúc, bình tĩnh giải quyết vấn đề và thích ứng tốt hơn với những thử thách sau này, một nền tảng vững chắc cho sự tự tin và trưởng thành.
