Món bánh độc đáo này từng gắn với người dân nghèo, nay lên đời thành đặc sản được du khách và người thành phố ưa chuộng.
Bánh ít lá gai là đặc sản nổi tiếng của vùng đất Gia Lai. Không cầu kỳ về hình thức như nhiều loại bánh hiện đại, bánh ít lá gai gây ấn tượng ngay từ cái nhìn đầu tiên bởi dáng bánh độc đáo: hình tháp nhọn, đáy vuông vức, các cạnh sắc gọn vươn lên đỉnh.
Bánh được gói khéo léo bằng lá chuối xanh, khi hấp chín màu lá sẫm lại, ôm trọn lấy khối bánh đen nhánh, mịn màng bên trong.
Mở lớp lá chuối ra, hương thơm dìu dịu lan tỏa, quyện giữa mùi nếp mới, lá gai và nhân đậu dừa ngọt bùi. Phần vỏ bánh có màu đen đặc trưng của lá gai, dẻo quánh nhưng không hề dính răng. Người dân địa phương vẫn thường bảo, ăn bánh ít lá gai phải nhẩn nha mới cảm nhận hết cái hay của nó: vị ngọt thanh của đường sên, vị đắng nhẹ thoảng qua của lá gai, rồi đến vị bùi của đậu xanh, vị béo của dừa, xen lẫn chút cay the của gừng.
Trước kia, bánh ít lá gai gắn liền với cuộc sống của những người dân nghèo nơi đây. Lá gai được trồng ngay trong vườn nhà, là loại lá có hai mặt, một mặt xanh đậm, mặt kia trắng bạc, hơi thô ráp. Để làm bánh, người ta chọn những lá non mướt, không sâu, rửa sạch rồi luộc chín. Công đoạn gỡ gân lá và giã nhuyễn đòi hỏi nhiều thời gian và sức lực, bởi lá phải được giã thật mịn mới cho ra lớp vỏ bánh dẻo dai đúng chuẩn.
Nếp làm bánh cũng được chọn lựa kỹ càng. Đó là loại nếp mới, hạt căng mẩy, đều, không lẫn tẻ, giữ được mùi thơm tự nhiên. Nếp được vo sạch, ngâm nhiều giờ rồi xay nhuyễn, cho vào túi vải treo cao để nước rút hết. Sau đó, bột nếp được trộn cùng lá gai đã giã nhuyễn và đường thắng dẻo, thêm một chút muối để vị bánh thêm đậm đà. Hỗn hợp ấy được quết đều tay cho đến khi quyện thành một khối bột đen tuyền, dẻo quánh.
Nhân bánh ít lá gai được làm từ những nguyên liệu quen thuộc: đậu xanh bóc vỏ, dừa bánh tẻ và đường. Nhân bánh thoạt nhìn có phần tương đồng với bánh ít ngâm tro của miền Tây, nhưng điểm làm nên sự khác biệt chính là lớp vỏ bánh lá gai dẻo mịn bên ngoài.
Bánh ít lá gai có thể ăn nóng hổi hoặc để nguội đều ngon. Khi thưởng thức, lớp vỏ dẻo mịn ôm trọn phần nhân bùi béo, hương nếp mới quyện cùng mùi lá gai thoang thoảng. Từ món bánh gắn với ký ức nghèo khó, ngày nay bánh ít lá gai đã trở thành đặc sản nổi tiếng, được du khách tìm mua mỗi khi ghé Gia Lai.
Hiện nay, bánh ít lá gai được bày bán nhiều tại chợ mang và các sàn thương mại điện tử, với mức giá khoảng 60.000 đồng/chục. Theo những người bán lâu năm, bánh được gói kỹ, đóng túi cẩn thận nên thời gian bảo quản đã dài hơn trước. Tuy vậy, để thưởng thức trọn vẹn hương vị, người mua vẫn nên chọn địa chỉ uy tín, bánh mới làm để cảm nhận đúng cái ngon của bánh.
"Gia đình mình vẫn duy trì làm bánh ít lá gai để bán. Nhớ ngày trước, cứ đến lễ Tết là đám trẻ lại xúm vào vì được ăn món bánh này, bây giờ chúng đã nổi tiếng khắp nơi. Nghề làm bánh ít lá gai cũng mang về thu nhập cho nhiều người dân địa phương. Bánh nhà mình nhập cho các cửa hàng hoặc khách quen đặt trước", chị Hoà (ở Gia Lai) chia sẻ.
