Mỗi mùa na về, chợ na Đồng Bành (Chi Lăng, Lạng Sơn) lại trở thành điểm hẹn nhộn nhịp nhất miền biên viễn. Hàng nghìn hộ nông dân từ khắp vùng núi đổ về với những thúng na thơm ngọt, tạo nên một không gian buôn bán rộn ràng từ tờ mờ sáng.
Mỗi độ đầu tháng 8, khi mùa na bước vào chính vụ, vùng đất Chi Lăng (Lạng Sơn) lại rộn ràng hơn bao giờ hết. Tại thị trấn Đồng Bành, nơi được mệnh danh là “thủ phủ na miền Bắc”, chợ na Đồng Bành bước vào cao điểm. Những thúng na căng mọng, thơm lừng theo bước chân của hàng nghìn nông dân đổ về khu chợ này, tạo nên một không khí mua bán sôi động, phản ánh sức sống đặc biệt của ngành nông sản địa phương.
Nằm dọc theo quốc lộ 1A, cách thành phố Lạng Sơn khoảng 35km, chợ na Đồng Bành thuộc huyện Chi Lăng là đầu mối tập kết na lớn nhất khu vực phía Bắc. Đây là nơi tiêu thụ sản lượng na từ nhiều vùng lân cận như Cai Kinh, Hữu Lũng, Hòa Lộc… nhưng phần lớn vẫn là từ các hộ trồng na bản địa huyện Chi Lăng – “cái nôi” của giống na trứ danh xứ Lạng.
Chợ bắt đầu họp từ giữa tháng 7 và duy trì hoạt động liên tục đến hết mùa thu hoạch. Mỗi ngày, từ 4 giờ sáng, dòng người và xe cộ lại tấp nập đổ về khu chợ. Từng chiếc xe ba gác, xe máy thồ, xe tải nhỏ chở đầy những sọt na được đóng gói cẩn thận, nối đuôi nhau rẽ vào chợ. Trong từng ánh mắt, nụ cười của người dân là sự kỳ vọng vào một mùa bội thu.
Khu chợ hoạt động nhộn nhịp nhất vào buổi sáng, kéo dài tới khoảng 11h trưa. Các thương lái từ khắp nơi đổ về đây để thu gom, phân loại và đóng hàng đưa đi tiêu thụ khắp các tỉnh thành, thậm chí xuất khẩu sang Trung Quốc thông qua cửa khẩu Đồng Đăng gần đó.
Trước năm 2021, chợ na Đồng Bành hoạt động dọc hai bên tuyến quốc lộ 1A, gây nhiều khó khăn cho giao thông và an toàn đường bộ. Trước thực trạng này, UBND huyện Chi Lăng đã tiến hành quy hoạch và xây dựng một khu đất rộng khoảng 1 ha dành riêng cho hoạt động buôn bán na. Sự thay đổi này không chỉ giúp ổn định trật tự mà còn góp phần chuyên nghiệp hóa hoạt động thương mại nông sản tại địa phương.
Khu chợ mới được bố trí hệ thống lều bạt, bãi đỗ xe, phân luồng giao thông rõ ràng, đảm bảo các điều kiện cần thiết để vận chuyển, bảo quản và giao dịch nông sản. Nhờ đó, hoạt động thu mua diễn ra thuận tiện và minh bạch hơn, góp phần nâng cao giá trị thương phẩm của na Chi Lăng trên thị trường.
Na Chi Lăng không chỉ là loại trái cây được ưa chuộng bởi người tiêu dùng, mà còn là “cây làm giàu” cho hàng nghìn hộ dân tại Lạng Sơn. Hiện toàn tỉnh có khoảng 3.300ha trồng na, trong đó huyện Chi Lăng chiếm hơn một nửa với khoảng 1.805ha. Sản lượng toàn tỉnh ước đạt gần 30.000 tấn mỗi năm.
Điểm đặc biệt của na Chi Lăng nằm ở điều kiện thổ nhưỡng – chủ yếu được trồng trên các triền núi đá vôi cao và dốc. Chính điều này khiến quả na có đặc điểm nổi bật: vỏ mỏng, ít hạt, thịt dày, mùi thơm và vị ngọt đậm đặc trưng, rất ít chua. Khí hậu trong lành và đất đá vôi tạo ra môi trường sinh trưởng lý tưởng, khiến trái na nơi đây được đánh giá có chất lượng vượt trội so với các vùng trồng khác.
Quá trình canh tác và thu hoạch na ở đây cũng đòi hỏi công sức lớn. Nhiều vườn na nằm trên các vách núi dựng đứng, người dân phải leo núi hàng giờ, sau đó sử dụng hệ thống ròng rọc tự chế – một cơ chế thủ công bằng dây cáp và bánh xe xe đạp – để vận chuyển na xuống chân núi. Mỗi lượt, hai sọt na đầy sẽ được thả xuống, thay bằng hai sọt rỗng kéo lên. Phương pháp độc đáo này không chỉ tiết kiệm sức lao động mà còn tạo nên nét riêng cho nghề trồng na vùng cao.
Với chất lượng nổi bật, na Chi Lăng ngày càng được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng. Đặc sản này đã lọt vào top 50 trái cây đặc sản Việt Nam, đồng thời được vinh danh “Thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam” các năm 2017 và 2018. Những chứng nhận này không chỉ khẳng định uy tín mà còn mở ra cơ hội đưa na Chi Lăng ra thị trường quốc tế.
Đặc biệt, việc cấp mã số vùng trồng đã được chính quyền địa phương triển khai để đảm bảo nguồn gốc xuất xứ và chất lượng sản phẩm. Hiện tại, hơn 40 ha na của 20 hộ dân tại thôn Lũng Than (thị trấn Đồng Mỏ) và thôn Giáp Thượng 2 (xã Y Tịch) đã được cấp mã số vùng trồng. Điều này góp phần ngăn ngừa tình trạng giả mạo, đồng thời hướng đến mục tiêu sản xuất nông sản bền vững, truy xuất được nguồn gốc.
Không chỉ dừng lại ở cây trái, huyện Chi Lăng còn có lợi thế về hạ tầng giao thông. Với tuyến quốc lộ 1A và đường sắt Hà Nội – Đồng Đăng đi qua, địa phương có kết nối thuận tiện với các vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc. Sự hiện diện của ga Đồng Mỏ – một trong những ga trung chuyển lớn – giúp Chi Lăng dễ dàng vận chuyển hàng hóa nông sản đi xa và nhanh chóng.
Bên cạnh đó, huyện còn được xác định là trung tâm phát triển kinh tế - công nghiệp phía Nam tỉnh Lạng Sơn, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất vật liệu xây dựng và nông nghiệp chuyên canh. Mô hình trồng cây ăn quả kết hợp phát triển du lịch nông thôn đang được khuyến khích, trong đó “du lịch mùa na” với hoạt động trải nghiệm hái na trên núi là một điểm nhấn tiềm năng.
Chợ na Đồng Bành không đơn thuần là điểm buôn bán nông sản, mà còn là biểu tượng sinh kế của hàng nghìn hộ nông dân Chi Lăng. Trong từng thúng na ngọt lành là cả câu chuyện về sự cần mẫn, sáng tạo và niềm tin vào nông nghiệp sạch. Với sự quan tâm đầu tư đúng hướng, đặc sản na Chi Lăng sẽ tiếp tục vươn xa, khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản Việt Nam và quốc tế.
