Tsuneko Sasamoto (1914-2022) không chỉ gắn liền với lịch sử nhiếp ảnh Nhật Bản mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ, tiên phong và đam mê vượt lên trên mọi định kiến xã hội.
Là nữ phóng viên ảnh đầu tiên của xứ sở mặt trời mọc, bà Tsuneko Sasamoto đã dành hơn 7 thập kỷ để ghi lại những khoảnh khắc quan trọng trong lịch sử đất nước. Sinh năm 1914 tại Tokyo, Sasamoto bước vào thế giới ảnh báo chí trong một thời đại mà phụ nữ còn bị xem nhẹ, không được trao cơ hội bình đẳng trong lĩnh vực truyền thông. Nhưng chính trong sự khắc nghiệt đó, bà đã chứng minh bản lĩnh và tài năng của mình bằng những tấm ảnh mang sức nặng của lịch sử và cảm xúc.
Ngay từ thuở nhỏ, Sasamoto đã nuôi dưỡng khát vọng trở thành họa sĩ. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội Nhật Bản còn nặng định kiến, ước mơ của bà vấp phải sự phản đối từ người cha mang tư tưởng bảo thủ. Dù vậy, bà không từ bỏ mà lặng lẽ theo đuổi nghệ thuật thông qua học vẽ và thiết kế thời trang.
Năm 1940, khi vừa 26 tuổi, Sasamoto gia nhập Hiệp hội Nhiếp ảnh Nhật Bản và bắt đầu làm việc bán thời gian tại tờ Tokyo Nichinichi Shimbun, tiền thân của tờ Mainichi Shimbun ngày nay. Đây là cột mốc quan trọng đưa bà trở thành nữ phóng viên ảnh đầu tiên của Nhật Bản.
Bà Sasamoto tại cuộc triển lãm những thành tựu trọn đời, nhân dịp bà 100 tuổi, tại Bảo tàng Báo chí Nhật Bản. Ảnh: Kyodo News.
Tuy nhiên, hành trình nghề nghiệp của bà không dễ dàng. Trong khi các đồng nghiệp nam được phép ra tiền tuyến tác nghiệp, bà bị giới hạn ở hậu trường, chỉ được chụp các phóng sự nhẹ nhàng như chân dung các nhà ngoại giao hay những câu chuyện mang tính tuyên truyền yêu nước. Thậm chí, bà còn phải mặc váy và đi giày cao gót - trang phục hoàn toàn bất tiện cho công việc. Dẫu vậy, những bức ảnh của bà vẫn xuất hiện trong các ấn phẩm quan trọng như Shashin Shuho, tạp chí do Cục Tình báo Nội các Nhật Bản phát hành từ năm 1938-1945.
Sau chiến tranh, Sasamoto không lựa chọn nghỉ ngơi mà tiếp tục làm phóng viên ảnh tự do, ghi lại những đổi thay của xã hội Nhật Bản thời hậu chiến. Từ hình ảnh Tướng Douglas MacArthur trong giai đoạn chiếm đóng của Mỹ, đến các cuộc biểu tình của sinh viên, thợ mỏ hay chân dung những người dân thường mang vẻ ưu tư, hy vọng... tất cả đều được bà ghi lại bằng một góc nhìn chân thực, đầy cảm xúc. Bức ảnh bà chụp Chủ tịch Đảng Xã hội Inejiro Asanuma năm 1955 – chỉ một ngày trước khi ông bị ám sát đã trở thành một trong những tác phẩm báo ảnh nổi bật nhất trong sự nghiệp của bà.
Không dừng lại ở việc phản ánh thời cuộc, Sasamoto còn dành tâm huyết để tôn vinh phụ nữ thông qua ống kính của mình. Bà theo đuổi nhiều dự án cá nhân về chân dung những người phụ nữ độc lập, dám vượt qua định kiến của thời đại là Meiji và Showa. Cuốn sách ảnh “Hyakusai no Finder” (Ống kính trăm tuổi) ra mắt năm 2011, cùng triển lãm “Hyakusai Ten” năm 2014 là minh chứng cho sự kiên định và lòng tin mãnh liệt vào giá trị của những người phụ nữ vô danh đã góp phần vào công cuộc tái thiết đất nước.
Ngay cả khi bước qua tuổi 100, bà Tsuneko Sasamoto vẫn chưa rời xa chiếc máy ảnh. Dù thừa nhận rằng máy ảnh kỹ thuật số “nhẹ hơn nhưng khó hiểu hơn”, bà vẫn tò mò, khám phá và học hỏi không ngừng. Thậm chí việc bị gãy cả hai chân và tay trái ở tuổi 101, vẫn không khiến bà nản lòng. Bà vẫn tiếp tục sáng tác, xuất bản cuốn sách “Inquisitive Girl at 101” và bắt đầu dự án “Hana Akari” – loạt ảnh tưởng nhớ những người bạn đã mất. Với bà, nhiếp ảnh không chỉ là công việc mà còn là cách giao tiếp với thế giới, là cách kể những câu chuyện mà ngôn từ không thể chạm tới.
Bà Tsuneko Sasamoto đã để lại di sản tinh thần quý báu cho nền nhiếp ảnh Nhật Bản và thế giới. Năm 2021, bà là một trong những nghệ sĩ được tôn vinh tại triển lãm “The New Woman behind the Camera” của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan (New York), quy tụ tác phẩm của 120 phụ nữ đến từ 20 quốc gia đã định hình nền nhiếp ảnh hiện đại từ năm 1920-1950. Danh hiệu “huyền thoại báo ảnh” vì thế không chỉ là vinh danh cho một cá nhân, mà còn là sự khẳng định cho sức mạnh của người phụ nữ trong hành trình vượt lên mọi giới hạn của lịch sử và nghệ thuật.
