Nếu bố mẹ kiên trì bồi dưỡng những kỹ năng quan trọng, trẻ sẽ xây dựng được nền tảng trí tuệ cảm xúc vững chắc.
Giai đoạn từ 1 đến 5 tuổi được xem là thời kỳ vàng để hình thành và nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc (EQ), nền tảng quan trọng giúp trẻ hiểu bản thân, thấu cảm người khác và thích nghi linh hoạt với môi trường xã hội.
Trong giai đoạn này, não bộ của trẻ phát triển mạnh mẽ về khả năng cảm nhận, ghi nhớ cảm xúc và xây dựng các mối liên kết xã hội đầu đời. Nếu được định hướng đúng cách, trẻ sẽ có một “lợi thế xã hội” tự nhiên, biết cư xử tinh tế, dễ hòa nhập và giàu lòng trắc ẩn.
Việc tập trung nuôi dưỡng bốn khía cạnh cốt lõi của EQ trong giai đoạn này giúp trẻ biết gọi tên cảm xúc, kiểm soát hành vi, xây dựng sự tự tin, hình thành kỹ năng giao tiếp, hợp tác và giải quyết xung đột một cách tích cực. Đây chính là nền móng vững chắc để trẻ bước vào tuổi học đường và các mối quan hệ xã hội sau này với tâm thế chủ động, điềm tĩnh và giàu năng lượng tích cực.
Nhận thức cảm xúc
Giúp trẻ nhận diện và thấu hiểu cảm xúc của chính mình là viên gạch nền đầu tiên để xây dựng trí tuệ cảm xúc (EQ). Ở giai đoạn 1 - 2 tuổi, trẻ đã bắt đầu trải nghiệm nhiều cung bậc cảm xúc như vui, buồn, giận dữ, sợ hãi… nhưng chưa biết gọi tên hay diễn đạt chúng bằng lời. Lúc này, bố mẹ chính là “người phiên dịch cảm xúc” cho con.
Chẳng hạn, khi trẻ khóc vì những khối xếp hình bị đổ, thay vì vội vàng dỗ dành hay trách móc, bố mẹ có thể nhẹ nhàng nói: “Con đang giận vì tòa tháp bị đổ đúng không? Mẹ hiểu cảm giác đó thật khó chịu.” Câu nói này giúp trẻ dần hiểu rằng cảm xúc mình đang có là “tức giận”, và cảm xúc ấy được chấp nhận.
Giúp trẻ nhận diện và thấu hiểu cảm xúc của chính mình là viên gạch nền đầu tiên để xây dựng trí tuệ cảm xúc.
Từ 3 đến 5 tuổi, thế giới cảm xúc của trẻ trở nên phong phú và tinh tế hơn. Đây là lúc bố mẹ có thể mở rộng “vốn từ cảm xúc” cho con thông qua sách tranh, thẻ cảm xúc, trò chuyện hàng ngày… như: thất vọng, xấu hổ, tự hào, lo lắng.
Ví dụ, khi trẻ buồn vì không được bạn chia sẻ đồ chơi, có thể nói: “Bố mẹ biết con đang thất vọng vì không được chơi cùng món đồ đó. Cảm giác này không dễ chịu chút nào. Nhưng mình có thể thử hỏi bạn lại hoặc tìm món đồ chơi khác nhé.”
Thông qua những tình huống này, trẻ học cách gọi tên cảm xúc của mình, từng bước biết cách chấp nhận, điều chỉnh và ứng xử lành mạnh với cảm xúc, một nền tảng vô cùng quan trọng cho sự tự tin và khả năng hòa nhập sau này.
Quản lý cảm xúc
Dạy trẻ biết điều hòa cảm xúc là bước tiếp theo quan trọng sau khi trẻ đã hiểu mình đang cảm thấy gì.
Ở độ tuổi 1 - 2, cảm xúc của trẻ thường bộc phát rất nhanh và mạnh. Khi ấy, bố mẹ có thể giúp con hạ nhiệt bằng những cách chuyển hướng nhẹ nhàng. Ví dụ, khi trẻ khóc vì không chịu ăn, thay vì ép buộc, bố mẹ có thể đưa cho con một món đồ chơi thú vị và nói: “Con ơi, nhìn món đồ này vui quá nè! Mình xem một chút rồi mình ăn tiếp nhé.” Sự đánh lạc hướng đúng lúc sẽ giúp cảm xúc tiêu cực của trẻ dịu xuống một cách tự nhiên.
Ở độ tuổi 1 - 2, cảm xúc của trẻ thường bộc phát rất nhanh và mạnh.
Đến giai đoạn 3 - 5 tuổi, trẻ đã bắt đầu biết tự kiểm soát cảm xúc ở mức cơ bản. Lúc này, bố mẹ có thể dạy con diễn đạt cảm xúc bằng lời nói thay vì bằng hành vi tiêu cực. Chẳng hạn, khi trẻ tức giận, bố mẹ có thể hướng dẫn: “Con có thể nói, con đang giận vì mẹ lấy đồ chơi mà chưa hỏi.” Việc được nói ra cảm xúc giúp trẻ giải tỏa căng thẳng và học cách giao tiếp lành mạnh.
Bên cạnh đó, bố mẹ chính là tấm gương cảm xúc quan trọng nhất của con. Khi người lớn biết cách xử lý căng thẳng tích cực như đi bộ, hít thở sâu, nghe nhạc hay bình tĩnh trò chuyện, trẻ sẽ dần học được cách ứng xử điềm tĩnh, an toàn với chính cảm xúc của mình.
Phát triển sự đồng cảm
Dạy trẻ biết đặt mình vào vị trí của người khác chính là nền tảng của sự đồng cảm. Đồng cảm là khả năng thấu hiểu cảm xúc của người khác từ góc nhìn của họ. Với trẻ từ 1 - 2 tuổi, khả năng này còn rất non nớt, vì vậy bố mẹ có thể giúp con tiếp cận thông qua những câu chuyện đơn giản hàng ngày.
Chẳng hạn, khi thấy một con gấu đồ chơi bị ngã, bố mẹ có thể nhẹ nhàng nói: “Gấu nhỏ bị ngã rồi, chắc là đau lắm nên gấu mới khóc.” Những lời diễn đạt đơn giản như vậy giúp trẻ dần hiểu rằng người khác cũng có cảm giác đau, buồn giống như mình.
Dạy trẻ biết đặt mình vào vị trí của người khác chính là nền tảng của sự đồng cảm.
Từ 3 - 5 tuổi, khi khả năng nhận thức đã phát triển hơn, trẻ bắt đầu hình thành nền tảng đồng cảm rõ ràng. Lúc này, bố mẹ có thể nuôi dưỡng điều đó thông qua các trò chơi nhập vai. Ví dụ, chơi trò “bác sĩ – bệnh nhân”, cho trẻ đóng vai bác sĩ chăm sóc người bệnh. Khi bố mẹ giả làm bệnh nhân và nói: “Mẹ đau đầu quá!”, hãy khuyến khích trẻ đáp lại bằng sự quan tâm: “Đừng lo, con sẽ khám cho mẹ, rồi mẹ sẽ khỏe lại thôi.”
Thông qua những trải nghiệm nhập vai, trẻ không cách nhận biết cảm xúc của người khác, quan tâm, an ủi và chia sẻ... những kỹ năng cốt lõi để trở thành người giàu lòng trắc ẩn và dễ hòa nhập trong các mối quan hệ sau này.
Khía cạnh kỹ năng xã hội
Từ 1 - 2 tuổi, trẻ bắt đầu hình thành nhu cầu giao tiếp xã hội nhưng vẫn còn lúng túng trong cách tương tác. Bố mẹ có thể tạo điều kiện cho con tham gia nhiều hoạt động chung, gặp gỡ bạn bè đồng trang lứa để làm quen với môi trường tập thể. Trong quá trình đó, bố mẹ nhẹ nhàng hướng dẫn con những hành vi xã hội đầu tiên như chào hỏi, chờ đến lượt hay chia sẻ đồ chơi, giúp trẻ từng bước học cách kết nối với người khác.
Đến 3 - 5 tuổi, khi các kỹ năng xã hội đã dần hoàn thiện, trẻ nên được dạy những kỹ thuật giao tiếp cụ thể hơn. Bố mẹ hướng dẫn con cách xin phép khi muốn tham gia vào một nhóm chơi, lắng nghe ý kiến của bạn, cũng như giải quyết mâu thuẫn một cách ôn hòa.
Chẳng hạn, thay vì tranh cãi, trẻ có thể học cách nói: “Chúng mình cùng tìm cách giải quyết nhé!”. Nếu bố mẹ kiên trì bồi dưỡng những kỹ năng này, trẻ sẽ xây dựng được nền tảng trí tuệ cảm xúc vững chắc, tự tin và thành công hơn trong các mối quan hệ xã hội về sau.
Từ 1 - 2 tuổi, trẻ bắt đầu hình thành nhu cầu giao tiếp xã hội nhưng vẫn còn lúng túng trong cách tương tác.
