Bạn càng thúc ép con, não của chúng càng "ngu ngốc" hơn; hãy sử dụng 3 mẹo này để đánh thức động lực nội tại của chúng
Một người mẹ chia sẻ rằng, mỗi tối đúng giờ học, chị lại ngồi bên cạnh con trai như một “chiếc đồng hồ bấm giờ sống”, liên tục thúc giục:
“Đã nửa tiếng trôi qua rồi mà con mới làm được từng này thôi sao? Nhanh lên, tập trung làm cho xong đi!”
“Chỉ một câu hỏi đơn giản thế này mà con suy nghĩ lâu vậy à? Trên lớp con có chú ý nghe giảng không?”
“Mẹ rửa bát xong từ lâu rồi, sao con vẫn loay hoay với một bài toán thế?”
Cậu bé vốn rất nhạy cảm. Càng bị thúc ép, trách mắng, càng mất bình tĩnh. Nước mắt lặng lẽ rơi, bàn tay run run, đầu óc trống rỗng, không thể tiếp tục học được. Dù có cố gắng ngồi lại vào bàn, những lời quở trách vẫn vang vọng trong đầu, khiến nước mắt lại trào ra lần nữa.
Giờ đây, khi nhớ lại cảnh tượng ấy, người mẹ không khỏi nhói lòng. Bởi lúc đó, chị không ngờ rằng mỗi lời thúc giục, tiếng quát mắng như kích hoạt một “cơn sóng thần” trong não con, khiến con ngày căng thẳng, rối loạn và mất dần khả năng tập trung học tập.
Áp lực và căng thẳng vô tình "đánh cắp" trí thông minh của trẻ?
Theo khoa học não bộ, khi trẻ không rơi vào trạng thái căng thẳng hay nguy hiểm, não bộ sẽ ưu tiên hoạt động ở vỏ não trước trán, trung tâm của tư duy, phân tích và giải quyết vấn đề. Nhờ đó, trẻ suy nghĩ bình tĩnh, học hỏi và sáng tạo.
Nhưng khi cảm giác bị đe dọa xuất hiện, hạch hạnh nhân “chuông báo động” của não sẽ lập tức kích hoạt chế độ phòng vệ, dồn toàn bộ năng lượng để tự bảo vệ. Lúc này, vùng não tư duy buộc phải tạm ngừng hoạt động để ưu tiên cho sinh tồn.
Nhiều bố mẹ tin rằng càng thúc giục, con sẽ càng nhanh nhẹn. Nhưng thực tế, áp lực lại tạo ra hiệu ứng ngược.
Ví dụ, khi đang căng não tìm cách giải một vấn đề, người xung quanh liên tục thúc ép, phủ nhận, chê trách. Đột nhiên, đầu óc rối tung, bực bội, quên sạch mình đang làm gì, thậm chí buột miệng nói ra những lời khiến chính mình hối hận.
Trẻ em cũng vậy. Khi đang tập trung suy nghĩ mà bị liên tục giục giã, quát mắng hay chê “chậm chạp, ngốc nghếch”, trong não trẻ sẽ vang lên tín hiệu: “Tôi đang gặp nguy hiểm!”. Hạch hạnh nhân lập tức chiếm quyền điều khiển. Vỏ não trước trán, nơi giúp trẻ tư duy, ghi nhớ và ra quyết định buộc phải “tắt máy”.
Đáng lo hơn, nếu trẻ thường xuyên sống trong trạng thái bị thúc ép, cấu trúc não bộ cũng có thể bị ảnh hưởng. Khi mọi quyết định đều bị thay thế bằng mệnh lệnh từ bên ngoài, các mạch thần kinh phụ trách tư duy độc lập và tự chủ sẽ yếu dần, giống như một cơ bắp không bao giờ được vận động.
Ba bước để định hình lại vỏ não trước trán, kích hoạt động lực học tập bên trong đứa trẻ
Bố mẹ cần giải quyết vấn đề và khơi dậy tính tự chủ của trẻ. Khi đó, trẻ sẽ ngày càng chủ động hơn trong việc học tập và làm việc.
Thay thế "nhanh lên" bằng "cùng nhau"
Cậu bé A Bảo thường rất chậm chạp mỗi khi mặc quần áo vào buổi sáng. Thay vì sốt ruột trách móc: “Sao con mãi vẫn chưa mặc xong?”, người nhẹ nhàng lấy đồng hồ bấm giờ ra và nói: “Hôm nay mình thử xem con mặc xong trong bao lâu nhé?” Lần đầu tiên, con mất 8 phút. Người mẹ không bình luận gì, chỉ lặng lẽ ghi nhận lại con số đó.
Sáng hôm sau, người mẹ chuẩn bị sẵn quần áo cho con rồi mỉm cười hỏi: “Hôm nay con có phá được kỷ lục 8 phút không?” Lần này, cậu bé chỉ mất 6 phút, người mẹ giơ ngón tay cái khen ngợi: “Tuyệt quá! Con nhanh hơn hôm qua tới 2 phút rồi!” Ánh mắt cậu bé ánh lên niềm vui và tự hào.
Thực tế, mệnh lệnh thường chỉ tạo ra sự chống đối. Nhưng khi thay “nhanh lên” bằng “thử xem nào”, não bộ sẽ giải phóng dopamine, hormone tạo động lực, thay vì hormone gây căng thẳng.
Sau ba tháng áp dụng cách này, buổi sáng trong nhà đã trở nên nhẹ nhàng hơn. Người mẹ hầu như không còn phải giục con nữa. Thỉnh thoảng, nếu con có chậm lại, mẹ khẽ chỉ vào chiếc đồng hồ, cậu bé lập tức tăng tốc và cười nói: “Nếu con giữ được tốc độ này, con sẽ được cộng thêm một điểm năng lượng đúng không?” Người mẹ gật đầu: “Mẹ tin con làm được.”
Hình dung nhiệm vụ
Trước đây, A Hiên (10 tuổi) chỉ mất khoảng 30 phút để hoàn thành bài tập về nhà. Nhưng dạo gần đây, thời gian kéo dài tới gần 2 tiếng. Cứ ngồi vào bàn được một lúc là con lại đứng dậy gọt bút, đi vệ sinh, lật sách đọc thêm… gần như không thể tập trung quá vài phút.
Sau khi quan sát kỹ, người mẹ nhận ra vấn đề không nằm ở sự lười biếng, mà ở việc nhiệm vụ “làm bài tập về nhà” đối với con quá lớn và mơ hồ. Trong khi đó, não bộ vốn có xu hướng “tiết kiệm năng lượng”. Khi phải đối diện với một khối công việc đồ sộ, não sẽ sinh ra tâm lý né tránh.
Người mẹ quyết định thay đổi cách tiếp cận, mua một chiếc bảng trắng đặt ngay cạnh bàn học và chia toàn bộ bài tập mỗi ngày thành ba khu vực bằng màu sắc:
Vùng đỏ: Bài cần nộp gấp cho ngày mai, những bài bắt buộc phải tự làm.
Vùng vàng: Nội dung cần ôn tập cho bài kiểm tra sắp tới hoặc những việc có thể thảo luận.
Vùng xanh: Các hoạt động nhẹ nhàng, mang tính sáng tạo như vẽ áp phích, làm bài thủ công.
Mỗi khi hoàn thành một phần, con tự tay chuyển thẻ sang ô “Hoàn thành”. Khi hoàn tất toàn bộ, con nhận được một ngôi sao. Tích đủ 5 ngôi sao, con sẽ được thưởng thêm 30 phút chơi vào cuối tuần.
Những tiến bộ nhìn thấy được và mục tiêu nhỏ, vừa sức ấy mang lại cho con cảm giác thành công rõ rệt. Điều kỳ diệu là những việc trước đây phải nhắc nhở, giờ con tự chủ động hỏi: “Hôm nay con cố gắng hoàn thành sớm để được tô thêm một ngôi sao nhé!”
Hãy để trẻ tự gánh chịu hậu quả tự nhiên
Việc thức khuya vì trì hoãn bài vở sẽ khiến con mệt mỏi vào ngày hôm sau. Để đồ chơi bừa bãi khắp nhà rồi đến lúc cần lại không tìm thấy. Những trải nghiệm tưởng chừng nhỏ nhặt là cách tự nhiên nhất để trẻ học về trách nhiệm và hệ quả của lựa chọn.
Ý thức về bản thân của một đứa trẻ không đến từ sự giám sát dồn dập, mà được nuôi dưỡng từ niềm tin, sự kiên nhẫn và thái độ điềm tĩnh của bố mẹ. Khi bố mẹ đủ bình tĩnh để lùi lại một bước, trẻ mới có cơ hội bước lên một bước.
Khi chúng ta thay lời thúc giục bằng sự tin tưởng, thay “con không làm được đâu” bằng “mình cùng thử nhé”, thay lời chê trách bằng những gợi mở tích cực như “bố mẹ nghĩ có thể làm theo cách này, còn con thì sao?”, trẻ sẽ dần có không gian để tự đứng vững bằng chính đôi chân của mình.
Từ trong sự tin tưởng đó, trẻ học cách tự chịu trách nhiệm, tự điều chỉnh, và từng ngày lớn lên vững vàng, độc lập, tự tin.
