Với hình dáng đặc biệt và giá trị dinh dưỡng cao, rong câu được mệnh danh là đặc sản trời ban ở đảo Phú Quý, mang đến hương vị mát lành và tiềm năng kinh tế vượt trội cho người dân nơi đây.
Đảo Phú Quý, viên ngọc giữa Biển Đông, không chỉ quyến rũ du khách bởi vẻ đẹp hoang sơ mà còn níu chân bởi những đặc sản độc đáo. Trong số đó, rong câu nổi lên như một biểu tượng của sự trù phú tự nhiên và nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của hòn đảo. Rong câu còn có tên là "rong chân vịt" do nó mang hình dáng tựa những ngón chân vịt xòe ra. Nhưng tại Phú Quý, người dân bản địa lại dành cho nó một cái tên giản dị, mộc mạc và đầy thân thương: rau đá.
Cái tên "rau đá" không phải ngẫu nhiên mà có. Nó sinh ra từ chính nơi loài rong này bám trụ và phát triển: những gành đá ven biển Phú Quý. Người dân nơi đây tin rằng, chính việc mọc bám chắc vào đá, hấp thụ tinh chất từ biển cả đã ban tặng cho loại rong này sự mát lành và những giá trị dinh dưỡng vượt trội. Họ xem rau đá không chỉ là một món ăn giải nhiệt quen thuộc mà còn là một đặc sản quý giá, được ví như "vật trời ban" bởi những lợi ích mà nó mang lại cho sức khỏe và đời sống kinh tế.
Về hình dáng, rau đá biển hay rong câu, là một loại rong biển mọc thành từng mảng lớn trên các tảng đá. Thân của chúng mảnh mai như sợi chỉ, mang một sắc nâu tím đặc trưng. Mặc dù có nhiều loại rong biển khác nhau trên khắp các vùng biển Việt Nam, nhưng rau đá Phú Quý được biết đến là loại chỉ sinh trưởng mạnh mẽ và phổ biến ở một số vùng biển đặc thù như Phú Quý hay Phú Quốc, tạo nên sự độc đáo và giá trị riêng biệt cho sản vật này.
Hành trình thu hoạch đầy gian nan của người hái "rong câu"
Để có được những mẻ rau đá tươi ngon, người dân Phú Quý, đặc biệt là những người phụ nữ gắn bó với nghề biển, phải trải qua một hành trình không ít gian truân. Việc thu hoạch rong câu không thể tùy tiện mà phải tuân thủ nghiêm ngặt lịch con nước. Chỉ khi thủy triều rút sâu, để lộ những hốc đá và gành đá san hô – nơi rau đá bám trụ – công việc này mới có thể bắt đầu.
Đây là một nghề đòi hỏi sự khéo léo, cẩn trọng và kinh nghiệm dày dặn. Với những dụng cụ thô sơ như một chiếc muỗng canh, con dao nhỏ hay thậm chí chỉ là một mảnh vỏ sò vỡ, người hái rong nhẹ nhàng tách từng nhánh rong ra khỏi mỏm đá sắc nhọn. Sự tỉ mỉ trong từng động tác là yếu tố then chốt, bởi việc di chuyển trên bề mặt đá san hô trơn trượt, lởm chởm gai góc luôn tiềm ẩn vô vàn nguy hiểm. Chỉ một chút bất cẩn có thể dẫn đến trượt chân, va đập mạnh hoặc bị đá cứa vào tay chân, gây trầy xước, chảy máu. Những chiếc rổ, chiếc gùi trên vai không chỉ là vật dụng đựng thành quả lao động mà còn là biểu tượng sống động cho sự kiên trì, chịu khó và tình yêu biển cả của những người phụ nữ nơi đây. Họ thuộc nằm lòng từng con sóng, từng hốc đá, gành san hô, và biết rõ nơi nào rong câu đang vươn mình.
Sau khi được thu hoạch từ biển, rong câu Phú Quý vẫn còn lẫn nhiều cát, vỏ sò và tạp chất. Để có thể sử dụng, quy trình làm sạch đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Rong được nhặt bỏ rác, rửa đi rửa lại nhiều lần dưới dòng nước ngọt cho đến khi thật sạch. Sau đó, chúng được trải mỏng phơi dưới ánh nắng mặt trời và gió biển. Chính nắng và gió tự nhiên giúp rong khô lại, teo nhỏ nhưng vẫn giữ nguyên được giá trị dinh dưỡng và có thể bảo quản được lâu dài. Quy trình này không chỉ đảm bảo vệ sinh mà còn giúp tăng cường hương vị tự nhiên của rau đá.
Đa dạng món ngon từ đặc sản "trời ban"
Từ những nhánh rau đá khô, người dân Phú Quý đã sáng tạo ra nhiều món ăn thơm ngon, bổ dưỡng, làm phong phú thêm ẩm thực của đảo:
Chè rau đá: Đây là một trong những món ăn phổ biến nhất, mang lại cảm giác thanh mát, giải nhiệt. Rong câu sau khi sơ chế và rửa sạch, được đun sôi khoảng 15 phút, sau đó thêm gừng tươi đập dập và đun thêm 5 phút nữa là có ngay một món chè bổ dưỡng. Chè có thể dùng nóng hoặc thêm đá tùy thích, mang đến độ dai giòn của rau đá hòa quyện cùng vị ngọt và cay nồng của gừng.
Canh rau đá: Một lựa chọn tuyệt vời khác cho bữa cơm gia đình. Món canh này kết hợp rong câu biển với thịt heo xay, đậu xanh, rau mùi và hành lá. Thịt được xào săn, sau đó đun sôi cùng đậu xanh và rau đá, nêm nếm vừa ăn, tạo nên một món canh đậm đà, bổ dưỡng.
Mứt rau đá: Đối với những ai yêu thích sự dai giòn, mứt rong câu là một lựa chọn không thể bỏ qua. Cách chế biến món mứt này đòi hỏi sự cầu kỳ và kiên nhẫn. Rau đá được đun sôi, thêm đường và khuấy đều, sau đó cho ra khay để đông lại. Tiếp theo, mứt được sấy khô trong nhiều giờ, cắt miếng vừa ăn, tạo nên hương vị tự nhiên, dẻo thơm và dai giòn sần sật.
Nước rau đá: Món nước giải khát thanh mát này là lựa chọn lý tưởng cho những ngày nắng nóng. Rong câu biển được đun sôi với 2-3 lít nước và một bó lá dứa. Sau đó, thêm đường, vani hoặc gừng tùy theo khẩu vị. Phần rau đá sau khi vớt ra được xay sơ qua (để giữ độ giòn) rồi cho lại vào nồi đun sôi lần nữa. Loại nước này có tính mát, rất thơm ngon và dễ uống, có thể bảo quản trong tủ lạnh để dùng dần.
Dù không phải là nghề chính, nhưng nghề hái rau đá lại mang lại nguồn thu nhập không nhỏ cho người dân Phú Quý. Hiện nay, giá 1kg rong câu khô ở đảo Phú Quý có thể lên tới khoảng 800.000 đồng. Với giá trị dinh dưỡng cao và được xếp vào loại thượng hạng, rong câu Phú Quý đã có tiếng trên thị trường và được người tiêu dùng tìm mua rất nhiều. Điều này không chỉ khẳng định giá trị của một đặc sản địa phương mà còn cho thấy sự bền bỉ, sáng tạo của người dân Phú Quý trong việc khai thác và bảo tồn nguồn lợi từ biển cả.
Rau đá Phú Quý, hay rong câu, không chỉ là một món ăn, một sản vật, mà còn là câu chuyện về sự gắn bó bền chặt giữa con người và thiên nhiên, về những giá trị truyền thống được gìn giữ và phát huy trên hòn đảo xinh đẹp này.
