Tọa lạc tại Diễn Kỷ, Diễn Châu, Nghệ An, chợ Sy không chỉ là một trung tâm giao thương sầm uất với lịch sử hàng thế kỷ mà còn là biểu tượng văn hóa, nơi nhịp sống truyền thống và ký ức cộng đồng được gìn giữ qua từng phiên chợ.
Trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, những phiên chợ quê vẫn bền bỉ tồn tại, gìn giữ nét văn hóa truyền thống và nhịp sống độc đáo của mỗi vùng đất. Nổi bật giữa lòng xứ Nghệ, chợ Sy (tên gọi khác là chợ Huyện) tại xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu, không chỉ là một trung tâm thương mại đơn thuần mà còn là một minh chứng sống động cho lịch sử giao thương và văn hóa cộng đồng kéo dài hàng thế kỷ.
Theo lời kể của những bậc cao niên địa phương, chợ Sy đã hình thành từ thế kỷ XVIII, mang trong mình bao trầm tích thời gian và câu chuyện về sự phát triển của vùng đất này. Đến đầu thế kỷ XIX, làng Mỹ Lý (tiền thân của Lý Trai) thuộc tổng Vạn Phần được sáp nhập, tạo nên một xã Lý Trai trù phú. Người dân vẫn quen gọi vùng này là Kẻ Sy, xuất phát từ hình ảnh cây si cổ thụ mọc um tùm khắp nơi, từ triền sông đến đình làng, miếu mạo. Cây si không chỉ là một loài cây đơn thuần mà đã trở thành biểu tượng, định danh cho mảnh đất và con người nơi đây. Dù nguồn gốc tên gọi có thể còn những ẩn số, nhưng "Kẻ Sy" đã ăn sâu vào tiềm thức, gắn bó mật thiết với cuộc sống của bao thế hệ.
Chợ Sy hoạt động với tần suất đều đặn sáu phiên mỗi tháng, gồm ba phiên chính và ba phiên phụ, diễn ra vào các ngày 10, 15, 20, 25 và 30 Âm lịch. Điều này tạo nên một chu kỳ giao thương nhộn nhịp, đáp ứng nhu cầu trao đổi hàng hóa của cư dân. Danh tiếng của chợ Sy không chỉ gói gọn trong huyện Diễn Châu mà còn vươn xa khắp tỉnh Nghệ An, bởi bề dày lịch sử, quy mô sầm uất và sự đa dạng đến kinh ngạc của các mặt hàng.
Chợ Sy thực sự là trung tâm kết nối giao thương của nhiều địa phương. Từ các huyện lân cận như Quỳnh Lưu, Yên Thành của Nghệ An, đến những tiểu thương từ Thanh Hóa, Nam Định cũng không quản ngại đường xa đổ về. Đặc biệt, vào những ngày cận Tết Nguyên đán, không khí tại chợ trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Nhu cầu mua sắm, tiêu dùng của người dân tăng đột biến, kéo theo lượng khách đổ về chợ Sy cũng tăng vọt, biến nơi đây thành một biển người tấp nập.
Trong quá khứ, chợ Sy không chỉ là phiên chợ lớn nhất vùng Bắc Diễn Châu mà còn được xem là một trong những chợ quê lớn nhất tỉnh Nghệ An. Sức hút của nó lan tỏa khắp các huyện như Quỳnh Lưu, Nghi Lộc, Yên Thành, Hưng Nguyên, Nghĩa Đàn, Quỳ Châu, Thanh Chương, Tương Dương, Anh Sơn, Con Cuông, Nam Đàn... Cứ mỗi dịp chợ phiên, dòng người từ khắp nơi đổ về, mang theo đủ loại hàng hóa, sản vật từ miền xuôi đến miền ngược: mật ong, mơ, mận, măng khô, hương trầm, lá dong, vải dệt tay, gạo nếp, lạc, đậu, vừng, quần áo, lợn gà, ngan vịt... Sự phong phú của hàng hóa đã biến chợ Sy thành một bức tranh sinh động về nền kinh tế nông nghiệp và thủ công nghiệp của vùng.
Không chỉ giới hạn trong phạm vi tỉnh Nghệ An, chợ Sy còn thu hút cả những thương lái từ các tỉnh xa xôi như Hà Nội, Huế, Quảng Bình, Quảng Trị, xem đây là một cơ hội kinh doanh đầy tiềm năng. Những người lớn tuổi kể lại, vào các phiên chợ, dòng sông Bùng tấp nập thuyền bè ngược xuôi, vận chuyển hàng hóa ngày đêm. Khách buôn ở xa thường về trước, nghỉ lại qua đêm và hòa mình vào không khí đối đáp hò vè sôi nổi của các phường buôn, tạo nên một nét văn hóa chợ đêm độc đáo. Càng về sau, chủng loại sản vật và hàng hóa tại chợ Sy càng trở nên đa dạng và phong phú. Với thương hiệu uy tín và lợi thế giao thương thuận lợi, chợ Sy đặc biệt nổi tiếng là trung tâm buôn bán trâu, thu hút đông đảo thương lái từ Thanh Hóa, Nam Định, Hải Phòng về đây giao dịch.
Theo dòng chảy thời gian, vị trí của chợ Sy cũng có sự thay đổi. Vào những năm 1980, chợ nằm ở thôn Đông Kỷ, sau đó chuyển về khu vực Cầu Bùng, nằm sát bên dòng Phùng Giang êm đềm, xanh mát – một vị trí thuận lợi và gần gũi với cuộc sống của người dân.
Chợ Sy không chỉ là một điểm giao thương mà còn là một phần ký ức, một không gian văn hóa đặc biệt trong lòng người dân xứ Nghệ. Có thể nói, hầu hết mọi thế hệ, từ người già đến trẻ nhỏ, nam thanh nữ tú ở vùng quê này, đều ít nhất một lần đặt chân đến chợ Sy. Người lớn tìm đến chợ để mua sắm, buôn bán, còn trẻ em thì đơn giản là theo mẹ để ngắm nhìn những mặt hàng hấp dẫn, những thứ lạ lẫm mà ở quê chúng ít khi thấy được.
Trong các phiên chợ, đặc biệt là chợ Tết vào ngày 25 tháng Chạp Âm lịch, không khí càng trở nên náo nhiệt. Dòng người nườm nượp từ sáng sớm tinh mơ đến tận trưa trên khắp các nẻo đường làng, tạo nên một bức tranh sống động về tinh thần chuẩn bị đón Xuân của cộng đồng. Người ở xa phải thức dậy từ tờ mờ sáng để kịp hòa mình vào không khí chợ Tết, còn người ở gần cũng phải đi từ lúc bình minh để thưởng thức trọn vẹn sự tấp nập, hân hoan.
Vào dịp cuối năm, việc rủ nhau cùng đi chợ Sy đã trở thành một nét sinh hoạt quen thuộc của các gia đình. Ai có sản vật gì thì đem đi bán để sắm Tết, còn ai không có gì bán thì đơn thuần là đi sắm Tết và dạo chơi, tận hưởng không khí lễ hội.
Hơn cả một nơi mua bán, chợ Sy còn là sân khấu cho các hoạt động văn hóa cộng đồng. Đặc biệt vào các phiên chợ đầu Xuân và chợ Tết, trong đình làng thường tổ chức nhiều trò chơi và loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống sôi nổi. Đó là những điệu múa tiên, những câu hát tuồng, hát chèo, hát trống quân hay những làn điệu ca trù mượt mà. Bên cạnh đó là các trò chơi dân gian như đánh cờ người, chọi gà, kéo co, vật tay, vật chân... Trong số đó, chơi cờ người và đu tiên đặc biệt thu hút sự chú ý của đông đảo người dân, góp phần làm nên sức hấp dẫn khó cưỡng của mỗi phiên chợ.
Chợ Sy không chỉ là một chứng nhân của lịch sử, một trung tâm kinh tế sầm uất mà còn là một bảo tàng sống động của văn hóa dân gian. Nơi đây, những giá trị truyền thống được gìn giữ, phát huy, và tiếp tục là điểm hẹn, là hơi thở của biết bao thế hệ người dân xứ Nghệ.
