Tọa lạc tại thôn Nam Lạng, xã Trực Tuấn, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định, chợ Đình Nam Lạng được xem là một trong những phiên chợ truyền thống độc đáo nhất miền Bắc Việt Nam.
Cách trung tâm thành phố Nam Định khoảng 20km về phía đông bắc, chợ Đình không chỉ là địa điểm giao thương hàng hóa thông thường mà còn là không gian văn hóa - tâm linh, nơi lưu giữ những phong tục cổ truyền của người dân vùng đất Thành Nam.
Chợ Đình - "Bảo tàng sống" của văn hóa Nam Định
Theo các tài liệu lịch sử địa phương, chợ Đình Nam Lạng có nguồn gốc từ thế kỷ XV, gắn liền với tục thờ Thần Hoàng Quý Triều Đại Vương - nhân vật được xem là em trai của Tản Viên Sơn Thần trong tín ngưỡng dân gian. Truyền thuyết kể rằng, Thần đã dạy người dân địa phương cách trị thủy, giúp họ thoát khỏi cảnh lũ lụt và mùa màng thất bát. Để tưởng nhớ công ơn này, dân làng đã lập đền thờ và tổ chức lễ hội hàng năm, trong đó có phiên chợ đặc biệt vào mùng 2 tháng Giêng âm lịch.
Trong hành trình phát triển, từ một nơi trao đổi nông sản và dụng cụ lao động đơn thuần, chợ Đình Nam Lạng đã dần trở thành phiên chợ "cầu may" mang tính biểu tượng. Người dân địa phương tin rằng việc mua bán ở đây vào dịp đầu năm sẽ mang lại tài lộc và xua đuổi rủi ro cho cả năm.
Chợ Đình Nam Lạng đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp tỉnh, là minh chứng sống động cho nền văn hóa lúa nước lâu đời của người dân đồng bằng sông Hồng. Điều đặc biệt là dù đã trải qua hàng trăm năm, phiên chợ vẫn giữ được nhiều nét nguyên sơ của mình.
Không gian văn hóa đặc sắc giữa lòng nông thôn
Khu vực chợ Đình nằm gần quần thể di tích đình làng Nam Lạng, nơi thờ phụng Thần Hoàng Quý Triều Đại Vương. Đây là vùng đất thuộc đồng bằng sông Hồng, với hệ thống sông ngòi dày đặc, tạo nên một nền văn hóa lúa nước đặc trưng.
Bước vào không gian chợ, du khách dễ dàng bị cuốn hút bởi sự đa dạng của các mặt hàng truyền thống. Tại đây, người ta có thể tìm thấy đủ loại vật phẩm tín ngưỡng như tranh thờ, tượng Phật, bùa may mắn, vàng mã; các loại nông cụ như cuốc, cày, liềm - biểu tượng cho sự lao động cần cù; và các loại cây cảnh như mai, đào, quất được trang trí công phu, tượng trưng cho sự sung túc.
Đặc biệt, chợ Đình Nam Lạng còn nổi tiếng với nhiều đặc sản địa phương hấp dẫn. Trong đó, không thể không nhắc đến bánh chưng bà Thìn - loại bánh chưng truyền thống với nhân thịt ba chỉ ướp gia vị đặc trưng, gói bằng lá dong; bánh xíu páo - món bánh có nguồn gốc từ ẩm thực Hoa, với vỏ giòn tan, nhân đậu xanh hoặc thịt heo; và kẹo lạc - món ăn vặt dân dã được làm thủ công từ đậu phộng rang và mạch nha.
Không gian ẩm thực tại chợ cũng phản ánh rõ nét văn hóa ẩm thực Nam Định với những món đặc trưng như bún đũa - sợi bún to, dai, ăn kèm nước dùng ninh từ xương heo và chả cá; phở bò Nam Định - khác biệt với phở Hà Nội bởi vị đậm đà hơn nhờ nước dùng hầm từ xương bò và gia vị riêng; hay chè kho - món chè đặc trưng với màu vàng nghệ từ bột sắn, thêm đậu xanh và dừa nạo.
Hiện trạng và thách thức trong công tác bảo tồn
Theo số liệu thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định, mỗi dịp Tết Nguyên đán, chợ Đình Nam Lạng đón khoảng 5.000 - 7.000 lượt khách, chủ yếu là người dân địa phương và du khách từ các tỉnh lân cận. Đây được xem là điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá văn hóa Nam Định, cùng với quần thể di tích Phủ Dầy và đền Trần.
Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, chợ Đình Nam Lạng đang đối mặt với nguy cơ mai một. Nhiều gian hàng hiện đại dần thay thế không gian truyền thống, làm mất đi vẻ đẹp vốn có của phiên chợ cổ.
Tình trạng này đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt từ chính quyền địa phương và cộng đồng. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của chợ Đình Nam Lạng đang trở thành vấn đề cấp thiết đối với di sản văn hóa đặc sắc này.
Trải nghiệm đặc biệt cho du khách
Đến với chợ Đình Nam Lạng, du khách không chỉ được mua sắm các sản phẩm truyền thống mà còn có cơ hội tham gia vào những trải nghiệm văn hóa độc đáo.
Một trong những hoạt động không thể bỏ qua là lễ rước Thần từ đền Nam Lạng ra đình làng, diễn ra vào đêm mùng 1 Tết. Nghi thức này kèm theo múa lân, trống hội, và các bài chầu văn cổ, tạo nên không khí trang nghiêm và đầy màu sắc.
Đặc biệt, việc mua một món đồ tại chợ Đình không đơn thuần là giao dịch mà còn là hành động "mua may". Nhiều người chọn mua nải chuối xanh (tượng trưng cho sự sum vầy) hoặc cây mía (ý nghĩa "đường" may mắn) với niềm tin rằng điều này sẽ mang lại những điều tốt đẹp trong năm mới.
Chợ Đình Nam Lạng cũng là nơi lý tưởng để du khách giao lưu với người dân địa phương, tìm hiểu về phong tục thờ cúng tổ tiên và các câu chuyện dân gian xung quanh Thần Hoàng Quý Triều Đại Vương.
Kinh nghiệm tham quan cho du khách
Để có trải nghiệm trọn vẹn tại chợ Đình Nam Lạng, du khách nên lưu ý một số điểm sau:
- Thời điểm lý tưởng: Nên đến chợ từ 3-5 giờ sáng vào ngày mùng 2 tháng Giêng âm lịch để tham dự lễ khai mạc và tránh cảnh đông đúc.
- Chọn mua đặc sản: Ưu tiên các sản phẩm làm thủ công như bánh chưng gói lá dong hoặc kẹo lạc đóng gói truyền thống, vừa đảm bảo chất lượng vừa góp phần bảo tồn nghề thủ công địa phương.
- Ứng xử văn hóa: Theo quan niệm của người dân địa phương, ngày đầu năm là ngày "mua may bán rủi", vì vậy du khách không nên mặc cả giá khi mua hàng.
- Kết hợp tham quan: Sau khi dự chợ, du khách có thể ghé thăm đình làng Nam Lạng hoặc đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh cách đó 15km để có cái nhìn toàn diện hơn về văn hóa tín ngưỡng địa phương.
