Làm gì khi con biết yêu?

Xin chào bà, nhiều cha mẹ thường cho rằng con đang trong độ tuổi học phổ thông mà đã yêu tức là yêu sớm. Vậy, có thước đo nào đo độ yêu sớm không?

Bà Hải Vân: Khái niệm "yêu sớm" thường được hiểu khác nhau tùy theo văn hóa và thời đại. Khi nói về sớm hay muộn, ta cần phải biết dấu mốc mình đang so sánh là gì. Ví dụ như đối với một số dân tộc và văn hóa, không chỉ là yêu, việc có con ở độ tuổi 13 hay 14, sau khi cá nhân đã dậy thì, có khả năng sinh sản về mặt sinh học, là điều diễn ra một cách phổ biến.

Tuy nhiên, xã hội hiện đại ngày nay không cho là như vậy. Với sự phát triển về kiến thức y học, sinh học, tâm lý học hay xã hội học… nhiều nhà nghiên cứu đã nhận ra những nguy cơ từ việc mang thai và sinh con ở độ tuổi trẻ trong nhiều khía cạnh khác nhau, từ thể chất tới tinh thần của cả bà mẹ và trẻ em. Điều này dẫn tới những lo ngại có cơ sở đối với gia đình, nhà trường và xã hội về việc “yêu sớm” trong độ tuổi vị thành niên.

Như vậy, có thể hiểu rằng khái niệm “yêu sớm” mà mọi người thường nhắc đến là yêu dưới độ tuổi trưởng thành. Theo pháp luật Việt Nam quy định, người từ 18 tuổi trở lên là người đã thành niên. Tuy vậy, tùy vào từng quan điểm khác nhau của các bậc cha mẹ, và tùy vào sự phát triển tâm sinh lý của con mình, đôi khi độ tuổi 18-22 vẫn có thể được coi là “yêu sớm”.

Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Hải Vân

Dù vậy, xét theo khía cạnh tâm lý học, con người có cảm xúc yêu đương với một người khác ở độ tuổi vị thành niên là điều hết sức bình thường. Theo lý thuyết phát triển tâm lý của Erik Erikson, mỗi giai đoạn tuổi đều có nhiệm vụ phát triển riêng. Ở tuổi thiếu niên (12-18 tuổi), nhiệm vụ chính của cá nhân là xây dựng hình ảnh, bản sắc riêng của mỗi người. Ở độ tuổi này, các em đã bắt đầu chăm sóc bản thân như vẻ bề ngoài, những đặc điểm tính cách, thành tích… vừa khẳng định mình, và vừa để thu hút sự quan tâm của những người xung quanh.

Bên cạnh đó, đây cũng là lúc các cảm xúc lãng mạn bắt đầu diễn ra một cách tự nhiên cùng với một giai đoạn quan trọng - tuổi dậy thì. Sự thay đổi của các hormon như estrogen và testosterone, bên cạnh làm thay đổi hình thể của nam và nữ một cách đặc thù, cũng khiến cá nhân trong giai đoạn này trải qua sự hấp dẫn về mặt tình cảm và tình dục đối với người khác. Vì vậy, việc có cảm xúc yêu đương lãng mạn trong giai đoạn này là điều khó tránh khỏi, và nó cũng không phải điều xấu.

Bà có cho rằng, giới trẻ ngày nay yêu sớm hơn thời của thế hệ trước?

Bà Hải Vân: Nhận định rằng giới trẻ ngày nay yêu sớm hơn thế hệ trước cần được xem xét trong bối cảnh thay đổi văn hóa xã hội. Trong xã hội châu Á truyền thống với các thế hệ trước đây, đặc biệt trong thời kỳ đất nước còn đang chiến tranh, các mối quan hệ tình cảm thường bị kiểm soát chặt chẽ bởi gia đình và cộng đồng. Khái niệm như "thuần phong mỹ tục" tạo ra các chuẩn mực xã hội nghiêm ngặt về tương tác giữa nam nữ chưa kết hôn. Chính vì vậy, dù hai cá thể có những cảm xúc rung động, yêu thương, họ cũng rất hạn chế bộc lộ ra bên ngoài.

Trái ngược với hoàn cảnh đó, trong thời đại xã hội hòa bình, toàn cầu hóa hiện nay, nhiều yếu tố về mặt văn hóa đã thay đổi cách giới trẻ thể hiện bản thân và trong các mối quan hệ. Internet và mạng xã hội phát triển với tốc độ chóng mặt khiến thanh thiếu niên hiện nay tiếp xúc với nội dung tình cảm lãng mạn và tình dục một cách phổ biến và dễ dàng. Những điều này là hoàn toàn mới đối với các thế hệ trước đó.

Vì vậy, có thể nói việc các thế hệ trước nhìn nhận giới trẻ ngày nay yêu sớm hơn nhiều khi xuất phát sự hiện diện và thoải mái công khai của các bạn khi đang ở trong mối quan hệ tình cảm. Ngoài ra, nếu xét về mặt sinh học và dinh dưỡng, các vấn đề như dậy thì sớm cũng là một yếu tố tác động khiến giới trẻ yêu sớm hơn.

Theo bà, yêu trong độ tuổi này, mức độ “lợi” và  “hại” ra sao?

Bà Hải Vân: Đánh giá lợi-hại của tình cảm ở tuổi học đường cần được xem xét theo từng trường hợp cụ thể. Mối quan hệ lành mạnh trong tuổi thiếu niên có thể đóng vai trò tích cực trong việc phát triển bản sắc cá nhân, sự tự tin và các kỹ năng giao tiếp xã hội. Các mối quan hệ này cũng giúp thanh thiếu niên học cách thấu hiểu cảm xúc của người khác và cách thể hiện tình cảm phù hợp. Bên cạnh đó, chúng cũng thể hiện rằng trẻ đang ở mức độ phát triển phù hợp so với độ tuổi.

Dù vậy, nếu không được nhận thức đúng về những rủi ro, nguy cơ tiềm ẩn và vượt quá giới hạn, những hậu quả về mặt sức khỏe thể chất, tinh thần là điều có thể xảy ra. Dưới sự lo lắng này, phản ứng hay nhìn thấy của các bậc phụ huynh là sự cấm đoán cứng nhắc. Điều này thường dẫn đến hiệu quả ngược. Bởi việc phụ huynh áp đặt hay ra lệnh, yêu cầu con mình không được phép yêu là bất khả thi. Có cảm xúc yêu đương lãng mạn là điều tự nhiên của con người và điều này không thể kiểm soát được. Vì vậy, một số bạn tiếp tục yêu đương và chuyển sang giấu giếm mối quan hệ của mình. Điều này làm tăng nguy cơ vì khi đó, thanh thiếu niên thiếu sự hướng dẫn và hỗ trợ của người lớn trong việc xây dựng mối quan hệ lành mạnh cũng như giữ các giới hạn để bảo vệ bản thân.

Ảnh minh họa

Hơn nữa, trong trường hợp các mối quan hệ tiến triển theo hướng tiêu cực hoặc nguy hiểm, trẻ sẽ ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ người lớn nếu trước đó đã bị cấm đoán hoặc phán xét. Điều này tạo ra một tình huống nguy hiểm khi trẻ phải tự xử lý những vấn đề có thể vượt quá khả năng của mình.

Do đó, thay vì phán xét mối quan hệ tình cảm ở tuổi học đường là "có hại" hay "có lợi", cách tiếp cận hiệu quả hơn là tập trung vào việc hướng dẫn con trẻ xây dựng những mối quan hệ lành mạnh và tôn trọng lẫn nhau, trong khi vẫn duy trì sự cân bằng với các trách nhiệm khác như học tập và phát triển cá nhân.

Vậy theo bà, cách ứng xử phù hợp nhất của cha mẹ khi con tuổi teen biết yêu là gì?

Bà Hải Vân: Cách ứng xử phù hợp nhất là đồng hành cùng con thay vì áp đặt hoặc cấm đoán. Phong cách nuôi dạy quyết đoán - cân bằng giữa sự ấm áp, yêu thương, lắng nghe và đặt ra ranh giới, kỷ luật rõ ràng - mang lại hiệu quả tốt nhất trong việc hỗ trợ thanh thiếu niên phát triển các mối quan hệ lành mạnh.

Trước hết, cha mẹ cần xây dựng mối quan hệ gần gũi với con cái. Cha mẹ có thể bắt đầu bằng cách quan tâm tới những khía cạnh diễn ra trong cuộc sống của con mà không chỉ tập trung vào học tập. Thêm vào đó, việc thử tìm hiểu những suy nghĩ, cảm xúc của con về tình bạn, tình yêu, học tập… là một điều rất quan trọng. Bởi qua đó, cha mẹ sẽ có thể bước vào thế giới của con và làm người bạn đồng hành cùng con một cách tự nhiên.

Từ đó, thông qua các câu chuyện mà hai bên chia sẻ, cha mẹ có thể chủ động bộc lộ, chia sẻ với con về các khía cạnh của tình yêu và các yếu tố, nguyên tắc dẫn đến mối quan hệ lành mạnh. Các cuộc trò chuyện này cần phù hợp với độ tuổi và mức độ trưởng thành của con, ví dụ tập trung vào những giá trị như sự tôn trọng, ranh giới cá nhân, cách giao tiếp hiệu quả hay xử lý mâu thuẫn. Khi đó, trẻ sẽ nhận diện được các biểu hiện không phù hợp trong mối quan hệ để chủ động phòng tránh và bảo vệ bản thân.

Kỹ năng này không chỉ hữu ích cho các mối quan hệ tình cảm hiện tại mà còn là nền tảng cho các mối quan hệ trong tương lai. Biết được khi nào nên tiếp tục và khi nào nên dừng lại một mối quan hệ là bài học quý giá mà cha mẹ có thể hỗ trợ con học được.

Quan trọng nhất, cha mẹ cần tạo không gian an toàn để con có thể chia sẻ mà không sợ bị phán xét hay trừng phạt. Điều này không có nghĩa là đồng ý với mọi hành động của con, nhưng thể hiện sự tôn trọng đối với cảm xúc và trải nghiệm của con, tin tưởng con có thể làm những điều đúng đắn, đồng thời sẵn sàng hỗ trợ khi cần thiết.

Xin cảm ơn bà!