Sinh ra tại đất Tuồng thôn Đường Yên, xã Thư Lâm, Hà Nội (trước là thôn Đường Yên, xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh), bà Đỗ Thanh Hằng, sinh năm 1959 sớm có niềm đam mê với nghệ thuật Tuồng truyền thống. Bắt đầu tham gia thực hành di sản văn hóa từ năm 1977, đến nay, bà đã truyền dạy cho khoảng trên 250 lượt diễn viên Tuồng thuộc các thế hệ khác nhau. Nhờ đó bà đã góp phần đắp bồi sức sống cho nghệ thuật Tuồng ở thôn Đường Yên, xã Thư Lâm.
Bà Hằng cho biết: Thôn Đường Yên nơi bà được sinh ra và lớn lên có bề dày lịch sử về văn hóa văn nghệ. Chính nơi đây đã cho bà hấp thụ môn nghệ thuật Tuồng nhiều nhất. Ngay từ nhỏ, bà rất thích biểu diễn văn nghệ, nhất là môn nghệ thuật truyền thống Tuồng. Khi các nghệ nhân dạy anh em diễn viên, bà đã chú ý lắng nghe từng lời hát, từng ca từ để hiểu được thế nào là hát Lối, thế nào là hát Nam, thế nào là vế trống, vế mái. Bà cũng theo dõi từng ly tấc, từng ngón tay đến bước chân, cầu, ký, thế nào là chỉ mời chào cung kính, thế nào là bộ Long, bộ Hổ, cầm roi phi ngựa... Cứ thế qua nhiều tháng, nhiều ngày, môn nghệ thuật Tuồng đã ngấm sâu vào máu, vào từng làn da thớ thịt trong bà lúc nào không hay. Bà đã thuộc được rất nhiều vai Tuồng ở các thể loại khác nhau. Điều này rất thuận lợi cho bà khi tham gia môn nghệ thuật Tuồng sau này và truyền dạy cho thế hệ trẻ.
Tháng 10 năm 1976, bà cùng hơn 1.000 đoàn viên thanh niên huyện Đông Anh đi xây dựng vùng kinh tế mới tại Lâm Đồng. Được sự đồng ý của ban lãnh đạo Tổng đội Đông Anh tại vùng kinh tế mới, bà đã thành lập 1 đội Tuồng cổ của huyện với 25 thành viên. Trong đó, bà vừa là diễn viên chính, vừa kết hợp với một nghệ nhân Tuồng vào lập nghiệp trong vùng kinh tế mới truyền dạy cho các anh em diễn viên trong đội. Sau gần 2 năm, bà đã truyền dạy cho 17 thành viên trong đội Tuồng và dàn dựng thành công 6 vở Tuồng đi lưu diễn và biểu diễn tại Hội diễn sân khấu không chuyên ở thành phố Đà Lạt đạt kết quả xuất sắc.
Nghệ nhân Tuồng Đỗ Thanh Hằng cùng bạn diễn
Trước đây, ở xã Xuân Nộn (cũ) có 3 đội Tuồng không chuyên của các thôn như đội Tuồng thôn Đường Yên; đội Tuồng thôn Lương Quy và Đội Tuồng thôn Xuân Nộn. Cả 3 đội Tuồng này đều được nghệ nhân Đàm Mạnh Dần, thôn Tiến Bào, xã Phù Khê, huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh (cũ) là biên đạo và dàn dựng truyền dạy. Kết thúc thời gian ở vùng kinh tế mới, bà trở về quê hương. Lúc này đội Tuồng của thôn Đường Yên đã không còn hoạt động nữa. Bà nuối tiếc và tâm nguyện sẽ khôi phục lại môn nghệ thuật Tuồng truyền thống để bảo tồn di sản quý giá này.
Một thời gian sau, bà đã mạnh dạn tập hợp một số anh chị em thôn Lương Quy tập duyệt Tuồng và đi thi đạt giải xuất sắc trong các hội diễn. Tuy nhiên, nhiều thành viên của đội Tuồng thôn Lương Quy tuổi cao sức yếu, hoạt động thưa thớt, bà lại nghĩ đến việc phải làm sao để “trẻ hóa” người hát Tuồng. Từ đó, bà đã cùng một số thành viên thành lập đội Tuồng thiếu nhi của thôn. Ban đầu, đội Tuồng chỉ có 8 cháu, trong đó gia đình bài có 3 cháu nhỏ tham gia. Qua thời gian tập luyện, đội đã thu hút được 15 cháu và dựng vở thành công Tuồng “Trần Quốc Toản ra quân” tham gia hội diễn không chuyên mở rộng của thành phố Hà Nội. Vở diễn đạt Huy chương Vàng tập thể và 5 Huy chương Vàng cá nhân, 2 huy chương Bạc cá nhân và nhiều Giấy khen khác. Mô hình này sau đó đã được nhiều cơ quan chức năng tới thăm, nghiên cứu thực hiện Đề án sân khấu học đường để truyền nghề cho các em. Năm 2007 đội Tuồng đã trở thành CLB Tuồng Đồng Ấu. Năm 2018, đã thành lập được CLB Tuồng truyền thống thôn Đường Yên. Bà Hằng không những chịu trách nhiệm đạo diễn, dàn dựng và truyền nghề bộ môn Tuồng cổ cho các câu lạc bộ Tuồng mà còn là biên đạo múa chính cho lễ hội thôn Đường Yên. Các CLB Tuồng trở thành hạt nhân nòng cốt trong lễ hội của làng.
Để truyền dạy và dàn dựng các vở diễn Tuồng, bà Hằng còn cùng một số thành viên thành lập nhóm biên tập và dàn dựng gồm 5 người. Nhóm đã tích cực sưu tầm các tài liệu, văn bản của các cụ nghệ nhân để lại soạn thảo thành giáo án truyền nghề cho các diễn viên. Sau hơn 2 tháng, nhóm đã hoàn thành bộ giáo án để làm tài liệu nghiên cứu và truyền dạy.
Đến nay, trong số các diễn viên được bà Hằng truyền dạy đã có 80 người thành nghề. Một số người đã trúng tuyển vào Trường Sân khấu Điện ảnh Hà Nội khoa Kịch hát dân tộc, bộ môn Tuồng cổ và các trường nghệ thuật khác. Số diễn viên còn lại đang tham gia các CLB Tuồng tại các địa bàn. Với bà Hằng, đó chính là phần thưởng lớn nhất mà bà giành được sau nhiều tháng năm miệt mài gìn giữ, phát huy giá trị nghệ thuật Tuồng.
