Sức sống từ bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số

Giữ nét riêng trong dòng chảy phát triển

Với diện tích tự nhiên hơn 33.400ha, chiếm khoảng 10% diện tích toàn Thành phố, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của Hà Nội từng đối mặt không ít khó khăn về hạ tầng, đời sống kinh tế và cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Tuy nhiên, nhờ sự quan tâm đặc biệt của Thành phố cùng nỗ lực từ cơ sở, diện mạo nông thôn miền núi đã có nhiều đổi thay rõ rệt trong phong trào xây dựng nông thôn mới.

 Đáng chú ý, bên cạnh hệ thống thiết chế văn hóa - thể thao cơ sở được đầu tư, các hoạt động lễ hội, sưu tầm, bảo tồn hiện vật, tuyên truyền về trang phục, nhạc cụ, phong tục, làng nghề truyền thống được triển khai rộng khắp. Nhờ vậy, nhiều giá trị văn hóa tưởng chừng bị mai một đang dần được khôi phục và truyền dạy lại như tiếng nói, trang phục, hát sắc bùa, múa Mường cổ, văn hóa cồng chiêng của người Mường hay lễ cấp sắc của người Dao. Lễ hội Tản Viên Sơn được xem là biểu tượng tinh thần của xứ Đoài đã được phục dựng, trở thành không gian kết nối cộng đồng và gìn giữ truyền thống.

Hà Nội luôn chú trọng bảo tồn gắn với phát huy giá trị văn hóa truyền thống vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Một trong những điển hình tiêu biểu là xã Suối Hai, nơi sinh sống của hơn 35.000 người, trong đó gần 7.000 là đồng bào dân tộc Mường cùng một số cộng đồng dân tộc khác. Tại các thôn Gò Sống, Bát Đầm, Cua Chu, Ké Mới… bản sắc văn hóa Mường vẫn được gìn giữ và lan tỏa qua tiếng cồng chiêng, điệu múa sạp, hát sắc bùa, lễ hội dân gian và nghề dệt vải truyền thống. Đây chính là “tài nguyên mềm” quý báu giúp địa phương phát triển mô hình du lịch cộng đồng và du lịch trải nghiệm văn hóa - sinh thái mang đậm dấu ấn riêng.

Nhằm “đánh thức” tiềm năng đó, Suối Hai đã chủ động phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản: Phục dựng, sưu tầm, quảng bá các giá trị văn hóa đặc trưng của người Mường; khuyến khích mô hình homestay nhà sàn, ẩm thực bản địa, tour trải nghiệm lễ hội dân gian; đầu tư hạ tầng du lịch thân thiện môi trường; tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng du lịch cộng đồng, giúp người dân trực tiếp tham gia làm du lịch và tăng thu nhập. Cùng với đó, công tác truyền thông, quảng bá thương được chú trọng, từng bước tạo dấu ấn trên bản đồ du lịch Hà Nội.

Bí thư Đảng ủy xã Suối Hai Đỗ Mạnh Hưng khẳng định: Phát triển du lịch phải song hành với bảo tồn văn hóa. Địa phương không đánh đổi bản sắc để lấy tăng trưởng trước mắt, mà ưu tiên xây dựng những mô hình du lịch cộng đồng mang đậm hơi thở miền núi Ba Vì. Mỗi sản phẩm du lịch phải mang dấu ấn riêng, vừa tạo sinh kế cho người dân, vừa lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc. Nhờ sự phát triển theo hướng bền vững như trên, Suối Hai đang từng bước khẳng định vị thế của mình, trở thành điểm sáng trong công cuộc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc thiểu số của Thủ đô.

Bảo tồn và lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc

Hà Nội tuy có tỷ lệ dân tộc thiểu số không cao (khoảng 1,3% dân số toàn Thành phố), nhưng lại là bức tranh đa sắc màu với 50/53 dân tộc cùng chung sống. Trong đó, 4 xã Yên Xuân, Yên Bài, Ba Vì và Suối Hai tập trung đông đồng bào Mường và Dao, chiếm hơn 51% tổng số người dân tộc thiểu số toàn Thành phố. Đây không chỉ là vùng đất có vị trí chiến lược về quốc phòng, an ninh, mà còn sở hữu tiềm năng lớn về phát triển kinh tế - xã hội, du lịch sinh thái và văn hóa cộng đồng.

Không chỉ dừng lại ở việc khôi phục và giữ gìn các giá trị truyền thống, các địa phương như Yên Xuân, Yên Bài, Ba Vì và Suối Hai còn tích cực lan tỏa và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số trong đời sống hôm nay. Công tác tuyên truyền được đẩy mạnh, các hình thức bảo tồn được đa dạng hóa, từ hoạt động truyền dạy tiếng nói, chữ viết đến việc tổ chức các lớp tập huấn về nghệ thuật dân gian, phong tục, nghi lễ, thể thao dân tộc.

Phong trào “tự học, tự truyền dạy trong cộng đồng” được khuyến khích rộng rãi, tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong từng thôn bản. Các xã cũng chú trọng xây dựng làng văn hóa dân tộc thiểu số gắn với nghề thủ công truyền thống, khuyến khích người dân làm du lịch cộng đồng, phát triển dịch vụ - kinh tế - văn hóa hài hòa.

Song song với nỗ lực tự thân của địa phương, thành phố Hà Nội cũng dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số. Mới đây, trong 4 ngày (từ 19 -22/5/2025), Thành phố đã tổ chức lớp tập huấn, truyền dạy kỹ năng biểu diễn chiêng dân tộc Mường cho đồng bào dân tộc thiểu số. Nghệ nhân Ưu tú, Giám đốc Bảo tàng Di sản văn hóa Mường tỉnh Hòa Bình (nay là tỉnh Phú Thọ) Bùi Thanh Bình đã trực tiếp hướng dẫn, truyền dạy.

Nét văn hóa dân tộc thiểu số là nguồn lực tinh thần quý giá góp phần xây dựng Hà Nội văn hiến, văn minh, hiện đại.

Tại lớp học, các học viên được giới thiệu tổng quan về văn hóa Mường và đặc trưng của cồng chiêng Mường, được hướng dẫn kỹ thuật chọn, bảo quản, sử dụng chiêng và dùi chiêng, cách đánh các bài “Đi đường” và “Bông trắng - Bông vàng”, hai bản chiêng dân gian cổ truyền tiêu biểu. Qua đánh giá, những buổi tập huấn không chỉ giúp khơi dậy niềm tự hào văn hóa dân tộc, mà còn góp phần hình thành lực lượng kế cận là những người sẽ tiếp tục giữ lửa và lan tỏa di sản trong đời sống hôm nay.

Trở lại với những câu chuyện đời thường, ở nhiều thôn bản, tiếng chiêng, điệu múa dân gian vẫn vang lên trong các dịp lễ, Tết, hội hè như minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống.

Tại thôn 2 Yên Bình, xã Yên Xuân, bà Lê Thị Thư, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Cồng chiêng, chia sẻ: Bà con dân tộc Mường nay được tạo điều kiện nhiều hơn để gìn giữ bản sắc. Thôn được hỗ trợ hai bộ cồng chiêng mới, nhà văn hóa cũng được xây dựng khang trang. Bởi vậy, mỗi dịp sinh hoạt, tiếng chiêng lại vang lên, như gọi về ký ức, như gắn kết cộng đồng.

Còn ở thôn Bài, xã Yên Bài, bà Man Thị Thanh, một người dân tộc Mường, cũng phấn khởi chia sẻ, tại thôn và xã hiện vẫn duy trì truyền thống chơi cồng chiêng, múa hát dân ca vào các dịp lễ, Tết. Đó là nét đẹp không thể mất đi trong đời sống cộng đồng, là niềm tự hào của địa phương.

Những chia sẻ mộc mạc như của bà Lê Thị Thư, Man Thị Thanh… chính là minh chứng sống động cho tinh thần “người dân là chủ thể trong bảo tồn văn hóa”. Nói cách khác, khi di sản không nằm trong tủ kính, mà hiện hữu trong hơi thở đời thường, trong mỗi thanh âm cồng chiêng, nếp nhà sàn và tiếng nói dân tộc thì chừng đó di sản còn sống và được lưu truyền.

Từ những nỗ lực bảo tồn ở từng thôn bản, từng lễ hội, từng tiếng chiêng ngân vang giữa núi rừng vùng dân tộc thiểu số hôm nay, có thể thấy văn hóa các dân tộc thiểu số của Hà Nội không chỉ được giữ gìn mà đang hồi sinh mạnh mẽ trong đời sống đương đại. Việc gìn giữ, phát huy bản sắc không chỉ là trách nhiệm, mà còn là niềm tự hào, là cách để cộng đồng khẳng định giá trị của mình giữa dòng chảy hội nhập.

Bằng sự quan tâm của Thành phố, cùng tinh thần tự lực, sáng tạo của người dân, những nét văn hóa đặc trưng của đồng bào Mường, Dao và nhiều dân tộc khác đang được thắp sáng, lan tỏa, trở thành nguồn lực tinh thần quý giá góp phần xây dựng Hà Nội văn hiến, văn minh, hiện đại mà vẫn đậm đà bản sắc.