Gắn liền với tiến trình đổi mới của đất nước, ngành Giáo dục và Đào tạo đã nỗ lực đổi mới, có những bước tiến quan trọng, đóng vai trò ngày càng lớn hơn trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, khẳng định vị thế giáo dục Việt Nam trên bản đồ giáo dục thế giới.
Đổi mới từ các chính sách dành cho giáo dục
Xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu, khi đất nước bước vào giai đoạn đổi mới, Đảng và Nhà nước đã có những đổi mới chính sách dành cho giáo dục. Các chủ trương của Đảng đã được thể chế hóa thông qua các luật, ví dụ như Luật Phổ cập giáo dục tiểu học (1991), đặc biệt là Luật Giáo dục (1998), tạo ra khung pháp lý tương đối đầy đủ và minh bạch cho toàn bộ hệ thống. Luật Giáo dục 2005 bãi bỏ mô hình bán công, thay thế bằng dân lập, tư thục, tạo khung pháp lý cho xã hội hóa giáo dục. Giáo dục nghề nghiệp được chú trọng với Luật Dạy nghề 2006, mục tiêu đến 2010 có 90 trường cao đẳng nghề, 270 trung cấp nghề, 750 trung tâm dạy nghề; mô hình liên kết doanh nghiệp được thí điểm, giúp tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 40%. Luật Nhà Giáo được thông qua năm 2025, đạo luật chuyên ngành đầu tiên quy định đầy đủ về vị trí pháp lý, quyền, nghĩa vụ và các chính sách đối với nhà giáo.
Ngày 31/12/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chiến lược xác định phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò động lực then chốt để phát triển đất nước. Đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển, cần được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch đầu tư phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn lực khác, tạo điều kiện để toàn xã hội tham gia, đóng góp cho phát triển giáo dục.
Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân trao Huân chương Lao động hạng Nhì cho các học sinh đạt giải Olympic và Khoa học kỹ thuật quốc tế 2024. Ảnh: TTXVN
Tại cuộc gặp mặt đại diện nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục nhân ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11/2024), Tổng Bí thư Tô Lâm đã gợi mở 3 vấn đề cho ngành giáo dục và đào tạo hiện nay.
Thứ nhất, mục tiêu cao nhất hiện nay phải tập trung thực hiện cho bằng được, đó là "hoàn thành sự nghiệp đổi mới giáo dục - đào tạo, hoàn thành mục tiêu tạo nguồn nhân lực cho xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc trong nhiệm kỳ Đại hội XIV của Đảng".
Thứ hai, một số công việc cần làm ngay: Có giải pháp xoá hoàn toàn nạn mù chữ, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, trong đồng bào dân tộc thiểu số; phát động thực hiện phong trào "bình dân học vụ số"; tập trung rà soát, giải quyết dứt điểm tình trạng thiếu trường, thiếu lớp ở một số thành phố lớn, khu công nghiệp, khu đông dân cư, miền núi; kiên cố hóa trường, lớp học, gắn với bảo đảm nơi ở của giáo viên vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số…
Thứ ba, tập trung xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục có đức, có tài, là những người có đam mê, nhiệt huyết, kỹ năng, kiến thức, năng lực truyền thụ, ham học hỏi, đổi mới sáng tạo, thật sự là những tấm gương để học sinh, sinh viên học tập, noi theo; đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu. Nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách điều động, luân chuyển giáo viên để giải quyết tình trạng thừa, thiếu giáo viên cục bộ; thu hút được người giỏi vào ngành giáo dục và tạo động lực cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục yên tâm công tác…
Năm 2025, một chính sách nhân văn dành cho giáo dục đã được Quốc hội phê chuẩn, đó là thông qua Nghị quyết về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông trong cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân. Theo đó, kể từ năm học 2025-2026, tất cả trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông là công dân Việt Nam hoặc người gốc Việt Nam chưa xác định được quốc tịch, đang sinh sống tại Việt Nam và theo học trong các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, sẽ được Nhà nước miễn hoặc hỗ trợ học phí.
Khẳng vị thế giáo dục Việt Nam trên thế giới
Trong xu thế hội nhập quốc tế, giáo dục Việt Nam đã và đang khẳng định vị thế. Chỉ tính riêng năm 2024, Việt Nam tiếp tục gia tăng ấn tượng trong xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học khu vực châu Á và quốc tế. Theo công bố của Tổ chức xếp hạng QS (Quacquarelli Symonds - Anh) về xếp hạng đại học thế giới "QS World University Rankings: Sustainability 2025" cho 1.751 cơ sở giáo dục đại học trên toàn thế giới, Việt Nam có 10 cơ sở giáo dục đại học góp mặt, tăng 2 cơ sở so với năm trước. Đặc biệt ở lần xếp hạng này, Đại học Quốc gia Hà Nội có sự thăng tiến mạnh về vị trí khi được xếp hạng 325 thế giới (tăng 456 bậc so với vị trí xếp hạng trong top 781 - 790 tại kỳ xếp hạng 2024), xếp vị trí 51 của khu vực châu Á và số 1 Việt Nam.
Trong năm 2024, Việt Nam còn có 17 cơ sở giáo dục đại học trong Bảng xếp hạng hàng đầu châu Á của QS, trong đó có 4 cơ sở giáo dục đại học nằm trong top 200; 9 cơ sở giáo dục đại học trong bảng xếp hạng đại học tốt nhất thế giới của Tổ chức Times Higher Education (THE), trong đó có 4 cơ sở giáo dục đại học nằm trong top 1000; 13 cơ sở giáo dục đại học trong Bảng xếp hạng tầm ảnh hưởng của THE.
Cùng với đó, giáo dục Việt Nam tiếp tục ghi dấu ấn tích cực tại các cuộc thi quốc tế. Năm 2024, Việt Nam có 7 đoàn học sinh tham dự các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế với 38 lượt học sinh tham gia, mang về thành tích vượt trội khi tất cả đều đoạt giải, với 12 Huy chương Vàng, 15 Huy chương Bạc, 10 Huy chương Đồng và 1 Bằng khen; tăng 4 Huy chương Vàng, 3 Huy chương Bạc so với năm 2023.
Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn trao Bằng khen của Thủ tướng tặng học sinh đạt giải Olympic và Khoa học kỹ thuật quốc tế năm 2024. Ảnh TTXVN
Chất lượng giáo dục mũi nhọn ngày càng nâng cao
Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết: Sau gần 40 năm đổi mới và đặc biệt là 10 năm triển khai thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo định hướng của Nghị quyết số 29-NQ/TƯ của BCHTƯĐ khóa 11, ngành GD-ĐT đã có những thay đổi mạnh mẽ, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Cả nước đã hoàn thành phổ cập giáo dục cho trẻ 5 tuổi, phổ cập giáo dục bậc tiểu học và trung học cơ sở; giáo dục phổ thông thay đổi mạnh mẽ chuyển hướng tích cực từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực, kỹ năng của người học.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, các phong trào thi đua học tập, khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập được quan tâm thực hiện. Giáo dục đại học tiếp tục đổi mới. Việc tăng cường tự chủ và hội nhập quốc tế đã tạo ra động lực mới, tạo chuyển biến mạnh về chất lượng, hiệu quả trong đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học. Số lượng người tham gia học tập ở bậc đại học và sau đại học tăng lên. Lực lượng giảng viên có trình độ cao ngày càng phát triển về số lượng và chất lượng, tiếp cận với trình độ quốc tế.
Đáp ứng yêu cầu phát triển trong xu thế công nghệ, ngành giáo dục và đào tạo cũng tiên phong trong việc chuyển đổi số. Trong 3 năm 2022-2024 hoàn thành việc xây dựng 100% các cơ sở dữ liệu của ngành Giáo dục từ mầm non, phổ thông; lần đầu thực hiện thành công việc kết nối Cơ sở dữ liệu ngành Giáo dục với các Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và bảo hiểm và thực hiện thanh toán 100% lệ phí xét tuyển đại học trực tuyến, thanh toán học phí không dùng tiền mặt; thí điểm triển khai học bạ điện tử đối với tiểu học vào năm 2023 và triển khai học bạ điện tử đại trà với giáo dục phổ thông từ năm 2024.
“Cả nước đã hoàn thành mục tiêu phổ cập cho trẻ 5 tuổi, phổ cập tiểu học và trung học cơ sở. Giáo dục phổ thông của chúng ta đứng thứ 53 trên thế giới. Việt Nam nhiều năm liền có mặt trong Top 10 các quốc gia có thành tích các kỳ thi Olympic quốc tế cho học sinh phổ thông cao nhất, có những môn thi vào nhóm 3 hoặc 5 nước có thành tích tốt nhất trên toàn thế giới”- Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết.
