Không gian mạng mở ra vô vàn cơ hội học tập, giải trí cho trẻ em, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro. Bảo vệ trẻ trên môi trường số không chỉ là nhiệm vụ của nhà trường, của các tổ chức xã hội, mà bắt đầu từ chính cách cha mẹ nuôi dạy con mỗi ngày: Thấu hiểu, lắng nghe, đồng hành và trở thành điểm tựa để con bước đi an toàn trong thời đại công nghệ.
Khi điện thoại trở thành “bạn thân” của trẻ
Thế giới đang chứng kiến sự thay đổi lớn dưới tác động từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Trẻ em, những công dân tương lai của thời đại số, được sinh ra trong thời kỳ phát triển của Internet được xem như một phần tất yếu của cuộc sống, đặc biệt trong đại dịch khi nhiều hoạt động phải diễn ra trong môi trường số. Không ít phụ huynh bận rộn công việc, trông cậy vào thiết bị số để con tự giải trí hoặc học tập. Những video nhiều màu sắc, trò chơi hấp dẫn hay các nền tảng mạng xã hội luôn thu hút sự tò mò của trẻ. Tuy nhiên, cùng với đó là vô số nội dung độc hại, tin nhắn lạ, lời mời kết bạn từ người không quen biết, các trào lưu nguy hiểm hoặc hành vi bắt nạt trực tuyến có thể khiến trẻ bị tổn thương mà cha mẹ không hay biết.
Điều đáng lo ngại hơn là trẻ thường không phân biệt được đâu là thật - giả, đâu là nguy hiểm tiềm tàng. Trẻ có thể dễ dàng tiếp cận nội dung không phù hợp lứa tuổi, hoặc bị lợi dụng, bị đánh cắp dữ liệu cá nhân do chia sẻ thông tin cá nhân, hình ảnh, số điện thoại, địa chỉ nhà… Đặc biệt, ở nhiều gia đình, sự khác biệt thế hệ khiến cha mẹ và con cái ít khi trò chuyện về thói quen sử dụng internet. Trẻ thường chọn im lặng khi gặp điều bất thường vì sợ bị mắng, sợ bị cấm đoán. Cha mẹ lại quá bận rộn để quan tâm đến những thói quen sử dụng internet của con. Chỉ cần cha mẹ lơ là, môi trường số có thể trở thành “mê cung” khó thoát, tác động lâu dài đến tâm lý, hành vi của trẻ.
Như câu chuyện của gia đình chị M ở Cầu Giấy, Hà Nội. Con gái chị 11 tuổi, vốn vui vẻ, hoạt bát bỗng trở nên im lặng, ít giao tiếp, thường xuyên mất ngủ. Sau nhiều ngày trò chuyện kiên trì, nhẹ nhàng, chị M mới được con tâm sự rằng bé bị một nhóm bạn trên mạng xã hội chế ảnh, gán ghép và xúc phạm. Những bình luận tiêu cực khiến cháu bé hoang mang và xấu hổ, nhưng không dám kể vì sợ bị mắng là “dùng điện thoại quá nhiều”. Sau đó, chị M đã phối hợp với giáo viên chủ nhiệm để hỗ trợ tâm lý cho con, đồng thời hướng dẫn con cách chặn tài khoản, báo cáo nội dung xấu. Nhờ sự quan tâm kịp thời, cháu bé dần lấy lại tinh thần và hiểu cách tự bảo vệ mình.
Ảnh minh họa
Không chỉ trẻ lớn, ngay cả trẻ nhỏ cũng dễ bị ảnh hưởng bởi các nội dung độc hại trên không gian số. Gia đình anh T (phường Hà Đông) từng sửng sốt khi phát hiện bé trai 7 tuổi vô tình xem các video chứa hình ảnh mô phỏng bạo lực khi đang xem hoạt hình. Anh chị chia sẻ: “Bé nghĩ đó chỉ là trò chơi và bắt chước lại”. Từ đó, hai vợ chồng anh T thống nhất chỉ để con xem điện thoại khi người lớn ngồi cạnh.
Một cặp vợ chồng khác chia sẻ rằng cậu bé 13 tuổi của họ từng bị bạn trên mạng chế ảnh và đăng lên nhóm chat. Bé buồn bã, tự ti, thậm chí đòi nghỉ học. Nhờ có sự lắng nghe kịp thời, cha mẹ đã cùng con trao đổi với giáo viên, xử lý tình huống và giúp con hiểu rằng mạng xã hội không phải là nơi để đánh giá bản thân.
Biết không thể không tách con khỏi công nghệ, thay vì cấm đoán tuyệt đối, gia đình chị H lại hướng dẫn con sử dụng công nghệ một cách an toàn và có kiểm soát. Chị thoả thuận với con sẽ cùng nhau xem nội dung mới trước khi con xem một mình. Chị xây dựng thói quen “giờ không màn hình”, tạo không gian gia đình gắn kết bằng việc đọc sách, nấu ăn cùng con, hoặc trò chuyện mỗi tối. Đây là cách giúp trẻ hiểu rằng màn hình không phải là thế giới duy nhất.
Trao con “vắc-xin số”
Theo thống kê, có tới 82% trẻ 12-13 tuổi và 93% trẻ 14-15 tuổi tại Việt Nam sử dụng internet hằng ngày, trong đó có trung bình 3-4 giờ mỗi ngày trên các nền tảng như Zalo, Facebook, TikTok hay YouTube. Khi thời gian trẻ em bị “hút hồn” trên mạng càng kéo dài, thì nguy cơ mất thông tin cá nhân, bị lừa đảo, bị quấy rối, nghiện trò chơi điện tử trực tuyến (game online), tiếp xúc với ấn phẩm độc hại, tin giả, bị lôi kéo tham gia “thử thách nguy hiểm” càng cao.
Ảnh minh họa
Theo Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), trong năm 2024, Việt Nam đã ghi nhận 381 vụ xâm hại trẻ em qua mạng, chủ yếu là hành vi dụ dỗ, thao túng tâm lý, tống tiền bằng hình ảnh, buôn bán người, hoặc “bắt cóc online” nhằm chiếm đoạt tài sản. Thời gian qua, các cơ quan chức năng đã phải gỡ hơn 7.200 liên kết độc hại, chặn 177 nghìn trang web xấu và xử lý 347 nhóm mạng xã hội với hơn 540 nghìn thành viên. Những con số đó là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ: Không gian mạng có thể mang lại tri thức và cơ hội cho trẻ em, nhưng cũng là nơi tội phạm và tiêu cực len lỏi.
Ông Đặng Hoa Nam, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam nhấn mạnh: Thực tế cho thấy, trẻ em đang tiếp cận điện thoại, mạng xã hội sớm hơn nhưng vấn đề cốt lõi nằm ở tiếp cận theo độ tuổi. Nhiều gia đình nhầm lẫn, đưa điện thoại cho trẻ dưới 3 tuổi - giai đoạn cần phát triển giao tiếp xã hội nhất - điều đó gây hại. Ở tuổi 5-7 có thể cho tiếp cận nhưng phải hạn chế và có kiểm soát. Tới 11-12 hay 15-18 tuổi, mạng xã hội trở thành nhu cầu thực sự nhưng vẫn cần định hướng. “Không gian mạng hay trí tuệ nhân tạo đều là sản phẩm của con người. Không thể dạy trẻ “sợ internet”, mà phải dạy kỹ năng làm chủ internet. Truyền thông quá nhiều về mặt tiêu cực khiến nhiều người hoặc cực đoan, hoặc tò mò. Trong khi kỹ năng sử dụng đúng cách mới là yếu tố bảo vệ bền vững”, ông Nam nói.
Theo ông Nam, trẻ cần có “vắc-xin số”- bộ kỹ năng để tự bảo vệ mình trên không gian mạng. Loại “vắc-xin” này cần phải được tiêm từ sớm, giống như giáo dục kỹ năng sống. Gia đình và nhà trường là hai môi trường cốt lõi. Ngành giáo dục cần xây dựng bộ tiêu chí kỹ năng sống để ưu tiên đưa vào trường học. Trong rất nhiều nội dung, kỹ năng an toàn mạng và kỹ năng số cần được đặt lên hàng đầu. Trẻ mẫu giáo, mầm non cũng cần một “liều vắc-xin” riêng - phù hợp độ tuổi. Trẻ 12–15 lại cần liều khác. Không thể dùng một chương trình cho mọi lứa tuổi. Trong khi đó, cha mẹ cần được hướng dẫn, tập huấn thường xuyên để có kiến thức và kỹ năng giúp con tự bảo vệ mình trên không gian mạng. Các cơ quan, tổ chức tăng cường phối hợp liên ngành trong phòng ngừa, điều tra, xử lý hành vi xâm hại, đồng thời tận dụng chính không gian mạng để lan tỏa nhận thức và kỹ năng số an toàn. Cần thực hiện tốt bộ Quy tắc ứng xử về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng (Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành ngày 21/1/2025 kèm theo Quyết định số 88/QĐ-BTTTT), qua đó xây dựng chuẩn mực ngôn ngữ, hành vi, ứng xử cho người sử dụng, nhằm thúc đẩy môi trường mạng an toàn, lành mạnh, văn minh, góp phần bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng.
