Xôi bjoóc phón là ẩm thực độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống của người dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc. Loại xôi này có màu vàng, mùi thơm, vị ngọt, dẻo, ăn rất ngon.
Xôi bjoóc phón cũng giống như các loại xôi khác, được nấu từ gạo nếp, có màu vàng vì được nhuộm từ hoa của cây bjoóc phón, loại cây sống tự nhiên ở trên rừng. Tên gọi cũng xuất phát từ đó. Cây bjoóc phón (theo tiếng Tày, Nùng) là loại cây thân gỗ, mọc tự nhiên bên các sườn núi đá, cao khoảng 1 - 3m. Cây nở hoa vào mùa xuân từ tháng 2 đến tháng 3, hoa mới nở có màu trắng, sau đó ngả màu vàng và có hương thơm rất đặc biệt.
Loại xôi màu vàng nhìn đơn giản nhưng cực ngon
Hoa bjoóc phón chỉ xuất hiện sau khi tiết trời lập xuân nên trong một vài trường hợp cần thiết, người ta treo khô hoa trên gác bếp để dùng quanh năm hoặc thay thế bằng củ nghệ. Người ta thường sử dụng loại hoa này để “nhuộm” thực phẩm thành màu vàng. Xôi bjoóc phón chính là một trong năm màu sắc nhuộm xôi chính của loại xôi ngũ sắc nổi tiếng.
Xôi bjoóc phón chế biến khá kỳ công, người nấu phải chuẩn bị hoa và gạo nếp theo tỷ lệ 01 bó hoa bjoóc phón với 1kg gạo nếp. Đầu tiên, rửa sơ qua hoa cho sạch bụi, rồi cho hoa vào nồi nước đun sôi từ 5 - 10 phút cho đến khi nước có màu vàng đậm là được (nếu nước chưa đủ đậm có thể thêm hoa vào nấu thêm). Sau đó tắt lửa, bỏ hoa đi, lọc nước để bỏ cặn thừa, tạp chất.
Công đoạn chế biến xôi cầu kỳ
Khi nước hoa bjoóc phón gần nguội, còn ấm thì đem ngâm với gạo nếp trong khoảng 5 - 6 giờ (thường ngâm qua đêm) để gạo có màu vàng tươi và quện mùi thơm đặc trưng của hoa. Sau đó đổ gạo ra rổ để khô bớt nước thì đem vào chõ hoặc nồi đồ xôi. Đun khoảng 25 - 40 phút là xôi chín.
Lúc này xôi có màu vàng như mật ong, thơm lừng, dẻo, vị ngon hấp dẫn và dễ ăn, có mùi thơm đặc trưng của cây bjoóc phón, khi ăn không bị ngấy. Xôi bjoóc phón có thể ăn cùng với thịt băm, trứng, lạc rang, muối vừng tùy theo khẩu vị từng người. Đặc biệt, xôi bjoóc phón nhai kỹ thì vị ngọt càng đậm đà.
Nếu đồ xôi bjoóc phón bằng những loại gạo nếp đặc sản của vùng cao như gạo nếp pì pất, gạo nếp ong thì hương vị của xôi càng ngon và đậm đà hơn. Theo kinh nghiệm của đồng bào, hoa bjoóc phón dùng để nhuộm màu xôi còn có tác dụng giải độc và bồi bổ sức khỏe rất tốt.
Loại xôi đặc sản của cùng núi phía Bắc
Xôi bjoóc phón là một phần của món xôi ngũ sắc, màu vàng tượng trưng cho thịnh vượng, cho trái đất với muôn vật sinh sôi. Dưới đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ vùng cao, xôi bjoóc phón trở thành một món ăn ngon không thể thiếu trong mâm cơm đãi khách hay các dịp lễ. Đến các tỉnh vùng cao, thưởng thức xôi bjoóc phón, du khách sẽ cảm nhận được hương vị của núi rừng để thêm hiểu về cuộc sống con người nơi đây.
Trong những năm gần đây, trước nhu cầu thưởng thức món xôi độc đáo này, bà con dân bản đã mang hoa bjoóc phón ra các chợ phiên để bán, mỗi bó giá khoảng 5.000 đồng, du khách có thể mua về tự chế biến theo sở thích của mình.
