“Bắt cóc online” đang trở thành mối nguy hiện hữu trong đời sống hiện đại. Vì vậy, bên cạnh các giải pháp từ cơ quan chức năng, việc trang bị kiến thức và kỹ năng bảo vệ bản thân là yếu tố then chốt giúp mỗi gia đình an toàn trên không gian mạng.
Nỗi lo thường trực của từng gia đình
Tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khoá XV sáng 29/10, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (Đoàn Vĩnh Long) bày tỏ quan ngại về tình trạng “bắt cóc online” hiện nay, cho rằng đây không còn là hiện tượng hiếm hoi mà đã trở thành nỗi lo thường trực của nhiều gia đình.
Theo đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi, nguyên nhân của tình trạng này là do công nghệ ngày càng tinh xảo. Trí tuệ nhân tạo làm nhái giọng nói và hình ảnh giả tạo giúp kẻ xấu mạo danh một cách thuyết phục. Các nền tảng xuyên biên giới chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm pháp lý tại Việt Nam và chưa có quy định chặt chẽ về kiểm soát, gỡ nội dung vi phạm. Nguyên nhân nữa là do nhận thức cộng đồng còn hạn chế; nhiều phụ huynh, học sinh chưa đủ kỹ năng nhận diện rủi ro, dễ bị mắc lừa qua các chiêu trò tinh vi.
Trước thực trạng đáng báo động này, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi đề nghị Chính phủ chỉ đạo các ngành, các cấp vào cuộc một cách quyết liệt để có những giải pháp phòng ngừa cũng như kịp thời điều tra, xử lý các hành vi vi phạm.
Chiến dịch "Không một mình" lan tỏa thông điệp “Cùng nhau an toàn trực tuyến”. Ảnh: Anh Thơ
Về giải pháp phòng ngừa, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi đề nghị các ngành chức năng cần chỉ đạo tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, giáo dục, đẩy mạnh chiến dịch an toàn mạng qua truyền thông, trường học; tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề tại trường học, cộng đồng về nhận diện "bắt cóc online", cách bảo vệ thông tin cá nhân và phản ứng khi gặp dấu hiệu lừa đảo. Cùng với đó, sử dụng các kênh truyền thông đại chúng, mạng xã hội để phát hành những video ngắn gọn, dễ hiểu hướng đến đối tượng là thanh niên, học sinh và phụ huynh. Đặc biệt, cần xây dựng một khung pháp lý chặt chẽ về vấn đề này; hoàn thiện Luật An ninh mạng, Luật Tội phạm công nghệ cao, Bộ luật Hình sự nhằm quy định những chế tài thật sự mạnh mẽ cho cho hành vi "bắt cóc online". Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế, thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp điều tra với các quốc gia, tổ chức quốc tế để phá dỡ mạng lưới tội phạm xuyên biên giới; cùng đó là các biện pháp hỗ trợ hồi hương và tái hòa nhập cho nạn nhân.
Tuần qua, Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc (LHQ) về chống tội phạm mạng với chủ đề “Chống tội phạm mạng - Chia sẻ trách nhiệm - Hướng tới tương lai” đã diễn ra tại Hà Nội. Lễ mở ký Công ước của LHQ về chống tội phạm mạng là một công cụ mạnh, có tính ràng buộc pháp lý nhằm củng cố hệ thống phòng thủ tập thể trước tội phạm mạng. Một trong những điểm quan trọng nhất của công ước là việc chia sẻ bằng chứng kỹ thuật số xuyên biên giới. Đây vốn là một trở ngại lớn đối với công lý, khi thủ phạm ở một quốc gia, nạn nhân ở quốc gia khác và dữ liệu được lưu trữ ở một nước thứ ba. Công ước gồm 9 chương, 71 điều, được soạn thảo suốt 4 năm, với nhiều nội dung quan trọng như: Hình sự hóa các hành vi phạm tội qua mạng; cơ chế hợp tác quốc tế trong điều tra, dẫn độ, chia sẻ chứng cứ điện tử, tịch thu, xử lý tài sản phạm tội, bảo vệ nhân chứng, hỗ trợ nạn nhân.
Trước đó, ngày 10/10, chiến dịch “Không một mình” chính thức được phát động tại Hà Nội với thông điệp “Cùng nhau an toàn trực tuyến”, mục tiêu là tạo "lá chắn số" nhiều tầng, huy động sức mạnh liên ngành, các cơ quan, tổ chức và cá nhân để bảo vệ trẻ em, thanh thiếu niên trên không gian mạng. Chiến dịch là lời cam kết của toàn xã hội rằng mỗi trẻ em đều có quyền được an toàn, yêu thương và đồng hành trong thế giới số. Đó cũng là bước khởi đầu xây dựng niềm tin số quốc gia, nơi mọi công dân, nhất là thế hệ trẻ, có thể lớn lên tự tin, bản lĩnh và được bảo vệ khỏi những góc khuất của không gian mạng. Khi người lớn không còn đứng ngoài thế giới của con trẻ, khi công nghệ được dẫn dắt bởi giá trị con người, thế giới ảo sẽ không còn là nỗi sợ, mà trở thành cánh cửa mở ra tương lai. Bởi trên hành trình ấy, không ai bị bỏ lại một mình.
Bà Nguyễn Thị Nhung, Phó Vụ trưởng Vụ Học sinh, sinh viên (Bộ Giáo dục và Đào tạo), cho biết, Bộ đã ban hành văn bản chỉ đạo các sở và cơ sở giáo dục trong cả nước phối hợp Công an địa phương tuyên truyền, giáo dục kỹ năng sử dụng mạng an toàn cho học sinh, sinh viên. “Chúng tôi đã đưa nội dung giáo dục an toàn mạng, an ninh mạng vào chương trình dạy học, phối hợp Bộ Công an tổ chức tập huấn, phát hành tài liệu hướng dẫn trên toàn quốc, để trường học trở thành lá chắn an toàn cho các em”, bà Nhung nói. Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) Nguyễn Thị Nga khẳng định, ngành y tế sẽ tăng cường truyền thông, lan tỏa tinh thần chiến dịch, nhất là trong năm 2025 - năm kỷ niệm 35 năm Việt Nam phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Quyền trẻ em. “Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á và thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước này. Đó là cam kết mạnh mẽ, được tiếp nối hôm nay bằng hành động cụ thể bảo vệ trẻ em trong thế giới số”, bà Nga nêu rõ.
Học sinh trường THCS Vân Hà (xã Thư Lâm, Hà Nội )được tuyên truyền an toàn trên không gian mạng
Không vội tin - Không vội làm - Không tiết lộ
Công an thành phố Hà Nội cũng đã chỉ rõ một kịch bản lừa đảo “bắt cóc online” điển hình có công thức 5 bước gồm: Thu thập thông tin cá nhân, tấn công tâm lý, cô lập nạn nhân, chiếm đoạt tài sản và xóa dấu vết. Cách thức thực hiện thường là mặc đồng phục giả danh các cơ quan chức năng như công an, viện kiểm sát, ngân hàng, tạo video, giọng nói, bằng chứng giả mạo như biên bản, giấy triệu tập… cùng những lời cáo buộc về việc nạn nhân liên quan đến các vụ án nghiêm trọng như rửa tiền, buôn bán ma túy, trốn thuế… Từ đó, dẫn dắt nạn nhân di chuyển đến những nơi kín đáo, như: Nhà nghỉ, khách sạn, yêu cầu cắt đứt mọi liên lạc, đe dọa phải giữ bí mật tuyệt đối với gia đình, tạo áp lực thời gian “phải giải quyết ngay hôm nay”... Sau đó, chỉ dẫn nạn nhân tự tạo dấu vết bị hành hung và thực hiện các cuộc gọi theo hướng dẫn của kẻ lừa đảo.
Đáng lo ngại, các công cụ, tiện ích của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) được tội phạm sử dụng như mô phỏng hình ảnh mặt người, nhân bản giọng nói, tạo bằng chứng giả... đều có giá rất rẻ và dễ tiếp cận, khiến số lượng đối tượng sử dụng AI để phạm tội tăng chóng mặt.
Để giúp nhận diện các nguy cơ bị thao túng tâm lý, lừa đảo trực tuyến, trên các nền tảng mạng xã hội, Công an thành phố Hà Nội đưa ra lời khuyên với người dân, đặc biệt là giới trẻ, luôn cần thực hiện "3 không": Không vội tin - Không vội làm - Không tiết lộ. Để không biến mình trở thành nạn nhân, mỗi người cần phải luôn bình tĩnh khi nhận được bất kỳ tin nhắn, cuộc gọi đe dọa nào; rèn thói quen hoài nghi trước tính xác thực của thông tin, xây dựng kỹ năng phản biện và tìm cách xác minh, kiểm chứng thông tin qua các nguồn khác.
Các đối tượng lừa đảo không hoạt động riêng lẻ mà thường có cả những cộng đồng “ngầm” vẽ một ma trận các loại kịch bản lừa đảo. Do đó, mỗi người dân cần xây dựng cho bản thân và cho các thành viên trong gia đình ý thức cảnh giác với tội phạm, trang bị những kỹ năng nhận diện chiêu trò lừa đảo, hình thành thói quen nghi ngờ và luôn kiểm chứng thông tin trước mọi yêu cầu bất thường qua mạng, tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, số căn cước công dân, địa chỉ nhà ở, số tài khoản và mã OTP... cho bất kỳ ai nếu chưa biết rõ nhân thân, lai lịch. Người dân cũng cần ghi nhớ nguyên tắc của các cơ quan chức năng là: Không làm việc qua điện thoại và mạng xã hội, không bao giờ yêu cầu công dân chuyển tiền để phục vụ điều tra.
Để mỗi gia đình là một “lá chắn số”, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: Việc xây dựng một mối quan hệ gắn kết tin cậy giữa cha mẹ và con cái là hết sức quan trọng để bảo vệ trẻ trên không gian mạng. Các bậc phụ huynh cần chủ động dạy con về nguyên tắc bảo vệ thông tin cá nhân trên môi trường số; thiết lập với con một số quy tắc sử dụng điện thoại thông minh trong gia đình.
