Trên những triền núi xanh thẳm của vùng đất Mường huyện Thạch Thất, Hà Nội, tiếng cồng chiêng vẫn âm vang mỗi khi bản làng vào hội, như một mạch nguồn văn hóa không bao giờ tắt. Giữa không gian âm vang ấy, có một người phụ nữ lặng lẽ gìn giữ hồn cốt của dân tộc qua từng nhịp chiêng – đó là nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn (sinh năm 1952). Suốt nhiều thập kỷ qua, bà không chỉ là người “thắp lửa” cho văn hóa cồng chiêng nơi đây, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, truyền trao giá trị văn hóa dân tộc cho thế hệ mai sau bằng cả trái tim yêu thương và niềm tự hào sâu sắc.
Nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn kể lại, tuổi thơ của bà gắn liền với những ngày đi trông con thuê cho một gia đình phú nông trong làng. Khi ấy, mới chỉ là cô bé 8 tuổi, bà đã có cơ duyên tiếp xúc bộ chiêng Mường nguyên bản - báu vật tinh thần của đồng bào nơi đây. Mỗi khi tiếng chiêng binh boong ngân vang từ xa vọng lại, lòng bà lại rộn ràng một cách khó tả. Âm thanh ấy như thấm vào máu thịt, khiến cô bé ngày nào say mê tìm hiểu, học đánh chiêng từng chút một.
Lớn lên, thiếu nữ Bích Thìn sớm thành thạo nhiều bài chiêng với đủ loại nhịp điệu, tiết tấu khác nhau. Năm 1973, bà trúng tuyển vào Trường Lý luận nghiệp vụ của Bộ Văn hóa (nay là Trường Đại học Văn hóa Hà Nội). Tại đây, với năng khiếu nghệ thuật bẩm sinh và sự đào tạo bài bản, bà càng thấu hiểu sâu sắc hơn giá trị văn hóa đặc sắc mà bộ cồng chiêng mang trong mình - không chỉ là nhạc cụ, mà là hồn cốt của cả một dân tộc.
Nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn bảo tồn tiếng cồng chiêng của người Mường.
Trong những năm công tác tại UBND xã Tiến Xuân, bà Thìn không chỉ hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn mà còn tích cực tham gia các hoạt động văn hóa, xã hội tại địa phương. Nhận thấy nhiều người dân trong vùng do hoàn cảnh khó khăn đã phải bán đi những bộ cồng chiêng quý giá - những "báu vật" văn hóa của tổ tiên, bà không khỏi trăn trở. Nỗi lo về nguy cơ mai một một phần di sản văn hóa truyền thống thôi thúc bà hành động.
Bà lặn lội đến từng bản làng, tìm gặp những người cao tuổi, những “kho tư liệu sống” còn lưu giữ ký ức và kiến thức về nghệ thuật cồng chiêng để hỏi han, xin được truyền dạy. Với sự kiên trì và lòng đam mê cháy bỏng, bà Thìn dần tích lũy được vốn hiểu biết phong phú, đủ để phục dựng và khôi phục thành công nhiều bản chiêng cổ đã bị quên lãng theo thời gian.
Theo nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn, những năm gần đây, nhận thức của cộng đồng về giá trị của nghệ thuật truyền thống đã có nhiều chuyển biến tích cực. Điều đó không chỉ khiến bà thêm vững tin trên con đường gìn giữ di sản, mà còn tiếp thêm động lực để bà tiếp tục truyền dạy cho thế hệ trẻ. Đặc biệt, bà nhấn mạnh vai trò ngày càng rõ nét của người phụ nữ dân tộc thiểu số trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa cũng như đóng góp cho sự phát triển chung của xã hội. Họ – những người vốn xưa nay thường đứng phía sau mái nhà sàn nay đã tự tin bước ra ngoài, khẳng định vị trí của mình trong gia đình và cộng đồng, với niềm tự hào về cội nguồn và bản sắc.
Sự chuyển mình ấy không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của những chính sách, chương trình được triển khai sâu rộng và hiệu quả. Chẳng hạn, tại Hà Nội, Hội LHPN Hà Nội đã và đang thực hiện nhiều hoạt động thiết thực nhằm thúc đẩy bình đẳng giới và nâng cao vị thế phụ nữ dân tộc thiểu số. Tiêu biểu như Đề án “Tuyên truyền nâng cao nhận thức về bình đẳng giới và kiến thức pháp luật cho phụ nữ dân tộc thiểu số giai đoạn 2022-2025”, và Dự án 8 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng Đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030.
Những chương trình ấy đã tạo nên sự lan tỏa mạnh mẽ, góp phần làm thay đổi “nếp nghĩ, cách làm”, từng bước xóa bỏ những định kiến giới vốn ăn sâu bám rễ trong đời sống cộng đồng. Giờ đây, người phụ nữ dân tộc thiểu số nơi bà Thìn sống không chỉ là người giữ lửa trong gian bếp, mà còn là người giữ lửa văn hóa.
Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng chiêng Mường vẫn vang vọng ở Tiến Xuân, Yên Trung, Yên Bình, nhắc nhớ về một mạch nguồn văn hóa bền bỉ. Nghệ nhân Bùi Thị Bích Thìn, với lòng đam mê và tinh thần kiên trì, không chỉ bảo tồn mà còn lan tỏa giá trị cồng chiêng đến thế hệ mai sau. Bà là minh chứng sống động cho sức mạnh của người phụ nữ dân tộc thiểu số, luôn giữ vững bản sắc văn hóa và góp phần xây dựng cộng đồng.
