Chuyên gia tâm lý gợi 3 phương pháp tâm lý giúp trẻ chủ động vượt qua thói quen trì hoãn.
Không ít bố mẹ rơi vào một tình huống quen thuộc khi nuôi dạy con: trẻ hay trì hoãn, ỷ lại, mọi sinh hoạt từ thức dậy, ăn uống đến làm bài tập đều phải nhắc đi nhắc lại nhiều lần. Tuy nhiên, bố mẹ càng nhắc, trẻ càng ì ạch, tạo thành một vòng luẩn quẩn “nhắc nhở – trì hoãn” khiến cả bố mẹ lẫn con đều mệt mỏi.
Thực tế, phần lớn phụ huynh vô tình mắc kẹt trong cái bẫy này, mà không nhận ra rằng chính cách nhắc nhở sai lệch đang nuôi dưỡng thói quen trì hoãn của trẻ. Khi hiểu được cơ chế tâm lý phía sau hành vi này và áp dụng những phương pháp phù hợp, bố mẹ có thể giúp con từng bước thoát khỏi sự ỷ lại.
Về bản chất, trẻ em cũng có nhu cầu được tự chủ và quyết định giống như người lớn. Khi quyền tự chủ này bị xâm phạm quá nhiều, trẻ dễ phản kháng theo cách thụ động: làm chậm lại, trì hoãn hoặc giả vờ không nghe thấy. Càng bị giục, trẻ càng “đứng yên” như một cách chống đối âm thầm.
Thay vì liên tục can thiệp, bố mẹ có thể chuyển sang cách tiếp cận tôn trọng và đồng hành. Hãy thống nhất trước với con về thời gian và quy tắc. Theo đó, có 3 nguyên tắc giúp trẻ sửa đổi thói quen trì hoãn, cũng như hình thành trách nhiệm nội tại.
Sử dụng hiệu ứng vượt ngưỡng để đưa ra những lời nhắc nhở phù hợp
Hiệu ứng vượt ngưỡng là hiện tượng tâm lý xảy ra khi một người bị kích thích quá nhiều, quá mạnh hoặc trong thời gian dài, dẫn đến cảm giác bức bối, mất kiên nhẫn và phản kháng. Trong việc nuôi dạy con, điều này thường xuất hiện khi bố mẹ liên tục thúc giục, nhắc nhở và cằn nhằn. Sự dồn dập ấy không giúp trẻ hành động nhanh hơn, gây cảm giác mệt mỏi, chống đối và trì hoãn nghiêm trọng hơn.
Vì vậy, thay vì thúc ép quá mức, bố mẹ cần học cách nhắc nhở đúng lúc và vừa đủ. Khi thấy con có dấu hiệu chần chừ, hãy đưa ra một lời nhắc ngắn gọn, rõ ràng và nhẹ nhàng, chẳng hạn: “Con à, còn 10 phút nữa là mình phải đi rồi, con chuẩn bị đến đâu rồi?” Nếu trẻ chưa phản hồi hoặc vẫn chậm chạp, đừng vội nhắc lại ngay. Hãy chuyển sang những tín hiệu khách quan như cho con nhìn đồng hồ, đặt báo thức đếm ngược hoặc hẹn giờ trên điện thoại.
Những tín hiệu này giúp trẻ tự cảm nhận thời gian đang trôi qua, từ đó hình thành cảm giác khẩn trương mà không bị áp lực tâm lý. Ví dụ, khi trẻ đang xem TV và chưa muốn tắt, bố mẹ có thể đặt báo thức 5 phút. Khi chuông reo, trẻ thường chủ động tắt TV hơn, bởi việc đếm ngược cho trẻ thời gian chuẩn bị về mặt tâm lý, tránh được sự bướng bỉnh do bị thúc ép liên tục.
Việc giảm lời phàn nàn và để thời gian “lên tiếng” thay bố mẹ, là cách hiệu quả để giảm trì hoãn mà vẫn tôn trọng cảm xúc và quyền tự chủ của trẻ.
Sử dụng hiệu ứng vượt ngưỡng để đưa ra những lời nhắc nhở phù hợp.
Áp dụng lý thuyết động lực thành tựu để đặt ra các mục tiêu hợp lý
Theo lý thuyết động lực thành tựu cho rằng, con người luôn có xu hướng tìm kiếm cảm giác thành công và né tránh thất bại. Khi một đứa trẻ tin rằng “Mình có thể làm được”, động lực bên trong sẽ tự nhiên xuất hiện, trở nên chủ động và tích cực hơn trong hành động.
Ngược lại, nếu nhiệm vụ quá khó hoặc quá mơ hồ, trẻ dễ nản lòng, trì hoãn như một cách để tránh cảm giác thất bại.
Vì vậy, thay vì giao cho con những mục tiêu lớn và áp lực, bố mẹ nên giúp trẻ xây dựng những mục tiêu vừa sức, rõ ràng và khả thi.
Áp dụng lý thuyết động lực thành tựu để đặt ra các mục tiêu hợp lý.
Mỗi lần hoàn thành, trẻ sẽ có cơ hội nếm trải cảm giác thành công – yếu tố quan trọng để nuôi dưỡng động lực lâu dài.
Chẳng hạn, khi con thường xuyên trì hoãn làm bài tập về nhà, bố mẹ có thể cùng con xem xét khối lượng bài và chia nhỏ thành từng phần cụ thể: “Làm xong hai trang toán trước”, hoặc “Học thuộc thêm năm từ tiếng Anh”. Mỗi mục tiêu nhỏ được hoàn thành đều xứng đáng được ghi nhận – có thể là một lời khen, hình dán, hay ngôi sao nhỏ trên bảng theo dõi.
Khi trẻ tích lũy đủ những dấu mốc thành công này, bố mẹ có thể cùng con đổi lấy một phần thưởng lớn hơn như buổi đi chơi công viên hay xem phim cuối tuần. Quan trọng hơn cả, trẻ dần nhận ra rằng nỗ lực của mình mang lại kết quả rõ ràng, từ đó hình thành thói quen chủ động vào làm việc sớm, tự tin hơn và giảm dần tình trạng trì hoãn.
Sử dụng tâm lý tuân thủ để tạo ra bầu không khí tích cực
Tính tuân thủ là khuynh hướng tâm lý khiến con người điều chỉnh hành vi cho phù hợp với môi trường và những người xung quanh. Trẻ em đặc biệt nhạy cảm với ảnh hưởng này.
Nếu được sống trong một tập thể tích cực, nơi mọi người đều chủ động và có kỷ luật, trẻ sẽ dần hình thành thói quen tương tự. Bố mẹ hoàn toàn có thể tận dụng tâm lý này để giúp con thoát khỏi vòng xoáy trì hoãn.
Thay vì ép buộc con thay đổi, bố mẹ nên bắt đầu từ việc xây dựng nhịp sinh hoạt chung của cả gia đình. Ví dụ: cả nhà cùng thức dậy đúng giờ, cùng ngồi vào bàn đọc sách hay làm việc yên tĩnh vào buổi tối. Khi trẻ thấy bố mẹ không trì hoãn, luôn hoàn thành việc đã lên kế hoạch, con sẽ học được bài học quan trọng nhất thông qua quan sát, không phải lời nhắc nhở.
Nuôi dạy con giỏi là hành trình đồng hành để trẻ học cách tự bước đi vững vàng.
Bên cạnh đó, việc tạo cơ hội để trẻ tiếp xúc và học hỏi từ những người bạn tích cực, chủ động cũng vô cùng quan trọng. Môi trường bạn bè có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của trẻ: khi xung quanh là những bạn biết sắp xếp thời gian, làm việc hiệu quả, trẻ sẽ dần điều chỉnh mình để không bị “lạc nhịp”.
Thực tế, trì hoãn không phải là bản tính xấu không thể thay đổi ở trẻ. Vấn đề nằm ở cách người lớn phản ứng. Khi bố mẹ biết giảm cằn nhằn, tránh thúc ép quá mức, đồng thời vận dụng khéo léo các nguyên lý tâm lý như hiệu ứng vượt ngưỡng, động lực thành tựu và tính tuân thủ, trẻ sẽ từng bước học được cách tự quản lý thời gian, hình thành thói quen hành động chủ động và hiệu quả hơn.
Nuôi dạy con giỏi là hành trình đồng hành để trẻ học cách tự bước đi vững vàng.
