Việc học cách đặt ranh giới yêu cầu tự nhận thức, giao tiếp rõ ràng và kiên trì là những kỹ năng quan trọng nhất để bạn có thể làm việc hiệu quả mà vẫn giữ được năng lượng và hạnh phúc lâu dài trong nghề nghiệp.
Trong môi trường công sở, nhiều người tin rằng cách ứng xử “khéo léo”, linh hoạt và luôn sẵn sàng giúp đỡ là chìa khóa để hòa hợp và tiến xa trong nghề. Tuy nhiên, khi khéo léo không được phân biệt rõ với cả nể, hành vi này dễ biến thành một vòng lặp khiến bạn kiệt sức, mất kiểm soát công việc và đánh mất cả vị thế nghề nghiệp.
Ranh giới là những giới hạn bạn đặt ra để bảo vệ thời gian, năng lượng và giá trị bản thân mà vẫn giữ được sự hợp tác và tôn trọng từ người khác. Theo các chuyên gia tâm lý, thiết lập ranh giới không phải là ích kỷ, mà là biểu hiện của sự tự tôn trọng và chuyên nghiệp. Điều này giúp bạn cảm thấy thỏa mãn và hài lòng hơn với công việc, đồng thời giảm căng thẳng và nguy cơ kiệt sức tinh thần.
Ở nơi công sở, khéo léo thường đề cập đến cách bạn giải quyết tình huống một cách tinh tế, giữ hòa khí mà vẫn đảm bảo hiệu quả. Trong khi đó, cả nể là khi bạn không nói rõ giới hạn công việc của mình, xoa dịu người khác bằng cách nhận thêm việc dù quá tải, sợ bị đánh giá nếu từ chối yêu cầu và luôn chấp nhận vượt quá khả năng bản thân để “không mất lòng” ai cả
Hành vi cả nể không chỉ ảnh hưởng đến năng suất công việc, mà còn khiến bạn phải đánh đổi thời gian để nghỉ ngơi, học hỏi và phát triển năng lực chuyên môn. Bạn sẽ dễ bị lợi dụng và về lâu dài có thể dẫn tới mệt mỏi cảm xúc và khó phát triển bản thân.
Việc đặt ranh giới không hề dễ ngay lần đầu, nhưng hoàn toàn có thể tiếp cận như một kỹ năng giao tiếp có thể học và hoàn thiện. Dưới đây là một số nguyên tắc thực hành từ chuyên gia tâm lý và các nguồn nghiên cứu:
1. Xác định giá trị và giới hạn của bạn
Trước khi giao tiếp với người khác, bạn cần hiểu rõ:
Việc nào nằm trong phạm vi trách nhiệm của mình
Khi nào bạn đã đủ năng lực và có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ
Thời gian và năng lượng tối ưu mà bạn có thể dành cho công việc
Việc nhận diện này giúp bạn phản hồi rõ ràng hơn khi được giao việc hoặc yêu cầu hỗ trợ.
2. Giao tiếp rõ ràng và tôn trọng
Nhiều người cho rằng nói “không” nơi công sở đồng nghĩa với thiếu tinh thần hợp tác. Thực tế, vấn đề không nằm ở việc từ chối mà nằm ở cách thông điệp được truyền đạt. Khi một lời từ chối được diễn đạt rõ ràng, tôn trọng và tập trung vào công việc, nó không làm tổn hại mối quan hệ, mà còn giúp thiết lập kỳ vọng lành mạnh.
Một sai lầm phổ biến nữa là xin lỗi quá mức hoặc giải thích vòng vo. Những câu như “Em xin lỗi nhiều lắm, em biết việc này quan trọng, nhưng em đang hơi bận, không biết có làm được không…” thường khiến thông điệp trở nên mơ hồ. Đối phương không thực sự hiểu bạn có thể làm hay không và rất dễ tiếp tục gây áp lực.
Ngược lại, giao tiếp rõ ràng là khi bạn trình bày tình trạng công việc hiện tại, nêu giới hạn cụ thể, không gán cảm xúc tiêu cực cho người đề nghị. Theo các nghiên cứu về hành vi nơi làm việc, ranh giới được giao tiếp rõ ràng thường ít gây phản ứng tiêu cực hơn ranh giới mập mờ. Khi người khác hiểu chính xác bạn có thể làm gì và không thể làm gì, họ sẽ dễ điều chỉnh kỳ vọng hơn là khi phải “đoán ý”.
3. Giữ nguyên và kiên trì
Đặt ranh giới đã khó, giữ được ranh giới còn khó hơn. Theo phân tích của các chuyên gia, một trong những lý do khiến nhiều người cảm thấy “nói rồi mà không ai tôn trọng” là vì họ không duy trì sự nhất quán trong hành vi.
Ranh giới không phải là một tuyên bố một lần rồi thôi, mà là một thông điệp được củng cố bằng hành động lặp đi lặp lại. Khi bạn nói rằng mình không làm việc ngoài giờ, nhưng thỉnh thoảng vẫn trả lời email lúc nửa đêm, não bộ của người khác sẽ ghi nhận không phải lời nói, mà là hành vi: “Người này vẫn có thể liên lạc ngoài giờ.”
Ví dụ rất phổ biến trong môi trường công sở là việc phản hồi email. Nếu bạn đặt ra nguyên tắc chỉ trả lời trong giờ làm việc, nhưng thường “phá lệ cho nhanh”, bạn vô tình làm mờ chính ranh giới của mình. Theo thời gian, việc phá lệ ấy không còn được xem là ngoại lệ, mà trở thành chuẩn mực mới do chính bạn tạo ra.
Điều quan trọng cần nhớ là: Kiên trì không đồng nghĩa với cứng nhắc hay thiếu linh hoạt. Bạn vẫn có thể linh hoạt trong những trường hợp thật sự cần thiết, nhưng sự linh hoạt đó nên được gọi đúng tên là “ngoại lệ”, không phải thói quen. Khi cần phá lệ, việc nói rõ “Lần này tôi có thể hỗ trợ ngoài giờ, nhưng không phải thông lệ” giúp bảo vệ ranh giới lâu dài.
Khi bạn thiết lập ranh giới một cách rõ ràng và nhất quán, bạn sẽ giữ được sức khỏe tinh thần tốt hơn, giảm căng thẳng và mệt mỏi. Bạn có thời gian và năng lượng tập trung vào các nhiệm vụ quan trọng và có giá trị cao hơn. Khi đó, mối quan hệ công việc sẽ trở nên minh bạch và tương kính hơn, vì người khác biết bạn rõ ràng về những gì bạn có thể và không thể làm. Bạn không đánh mất bản sắc và giá trị cá nhân trong khi vẫn bảo toàn được hòa khí.
Ranh giới và khéo léo đều là những kỹ năng thiết yếu trong môi trường công sở. Khéo léo mang lại sự hợp tác, linh hoạt và tôn trọng; nhưng khi nó biến thành cả nể quá mức, bạn dễ rơi vào tình trạng kiệt sức, mất tập trung và bị lợi dụng vô thức.
