Đây là nơi yên nghỉ cuối cùng của vị vua họ Đinh, người từng dẹp loạn 12 sứ quân đóng góp công lớn cho sử Việt. Tọa lạc trên núi Mã Yên, nơi này hằng năm thu hút nhiều du khách muốn tìm hiểu về lịch sử và đam mê khám phá những vùng đất bí ẩn, ít người biết đến.
Vị vua tài giỏi, ghi dấu ấn lớn khi dẹp loạn 12 sứ quân
Đinh Tiên Hoàng tên húy là Đinh Bộ Lĩnh (924-979) tại làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng (nay thuộc xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình). Cha ông là Đinh Công Trứ, từng giữ chức thứ sử Hoan Châu. Sau khi cha mất sớm, Đinh Bộ Lĩnh theo mẹ về quê sinh sống. Đến tuổi trưởng thành vốn là người có chí khí khác thường, thấy đất nước đang lâm vào cơn hỗn loạn, Đinh Bộ Lĩnh chiêu tập trước hết là các bạn thuở cờ lau tập trận, sau đến các nghĩa sĩ quanh vùng. Bấy giờ trong nước loạn lạc, sử gọi là loạn 12 sứ quân. Nhờ thông minh mưu lược có khí phách, Đinh Bộ Lĩnh dựng cờ khởi nghĩa, mong lập nghiệp lớn, dân quanh vùng theo về rất đông.
Sau khi Ngô Quyền mất, đất nước rơi vào tình trạng phân tranh với 12 sứ quân nổi dậy khắp nơi. Đinh Bộ Lĩnh đã liên kết với sứ quân Trần Lãm, được ông này gả con gái và trao quyền chỉ huy. Từ căn cứ Hoa Lư, ông lần lượt đánh bại các sứ quân khác, chấm dứt tình trạng cát cứ, thống nhất đất nước vào năm 967.
Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Đại Thắng Minh Hoàng Đế, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt và định đô tại Hoa Lư. Ông đặt niên hiệu Thái Bình, cho đúc tiền đồng, xây dựng triều đình và bộ máy nhà nước phong kiến tập quyền đầu tiên ở Việt Nam. Vì thế, mà ông còn được gọi là người mở nền chính thống cho các triều đại phong kiến trong lịch sử.
Khi Đinh Tiên Hoàng xây dựng triều đình đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Việt Nam.
Đinh Tiên Hoàng chú trọng củng cố quyền lực trung ương, xây dựng hệ thống luật pháp nghiêm minh để giữ vững trật tự xã hội. Về đối ngoại, ông thiết lập quan hệ bang giao với nhà Tống, nhằm giữ gìn hòa bình và khẳng định vị thế của Đại Cồ Việt trên trường quốc tế.
Năm 979, Đinh Tiên Hoàng và con trai là Đinh Liễn bị ám sát. Con trai út của ông, Đinh Toàn, lên ngôi khi mới 6 tuổi, nhưng quyền lực thực tế nằm trong tay Lê Hoàn, người sau này sáng lập nhà Tiền Lê. Dù triều đại nhà Đinh tồn tại không lâu, nhưng những đóng góp của Đinh Tiên Hoàng trong việc thống nhất đất nước và xây dựng nền móng cho nhà nước phong kiến tập quyền đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam.
Lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng nằm trong Khu di tích lịch sử - văn hóa quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư (xã Trường Yên, TP.Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình)
Lăng mộ kỳ bí ở mảnh đất cố đô
Suốt chiều dài lịch sử huy hoàng của dân tộc, đã có biết bao nhiêu vị vua nằm xuống để đất nước ta có được như ngày hôm nay. Hàng trăm lăng mộ được xây dựng để làm nơi an nghỉ cho các đấng quân vương, đồng thời cũng là nơi để con cháu ngàn đời thờ phụng và tưởng nhớ. Trong đó, lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng cũng là một trong những ngôi mộ ghi lại dấu ấn lịch sử và sự kết thúc của một đời vua oai hùng.
Lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng tọa lạc tại khu vực Mã Yên Sơn (thuộc xã Trường Yên, TP.Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình). Núi Mã Yên có hình dáng tựa như một con ngựa, với độ cao 80m, phải vượt qua hơn 200 bậc đá để đến được đỉnh núi. Bao quanh núi là sông, ruộng đồng, làng mạc quần tụ xung quanh tạo nên một địa thế phong thủy tốt đẹp.
Để đến được lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng phải vượt qua hơn 200 bậc đá. Nơi nhà vua an nghỉ trên đỉnh núi Mã Yên có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh Cố đô Hoa Lư.
Theo sử liệu ghi chép, sau khi vua Đinh băng hà vào năm Kỷ Mão (năm 979), quần thần đã đưa linh cữu của Tiên đế an táng tại đỉnh núi Mã Yên. Đại Việt sử ký toàn thư có chép: “Rước linh cữu của Tiên Hoàng đế về chôn ở sơn lăng Trường Yên”. Sở dĩ chọn núi Mã Yên, ngoài quan niệm phong thủy ra thì còn bởi vì người xưa cho rằng lăng đặt ở đó để đề cao tinh thần thượng võ của vua Đinh, tuy đã về nơi chín suối hay ở nơi thiên giới nhưng Đinh Tiên Hoàng lúc nào cũng ở trên yên ngựa, gợi nhớ lại võ công oanh liệt một thời của Ngài.
Lăng vua Đinh được an táng trên khu đất khá bằng phẳng, xây theo kiểu cuốn vòm, được trang trí đề tài “lưỡng long chầu nguyệt”. Phía trước lăng dựng bia đá.
Theo nghiên cứu qua hiện vật, lăng vua Đinh được nhà Nguyễn xây lại bằng đá, có bệ thờ trên đặt lư hương đá, bên lăng dựng một tấm bia đá mặt trước khắc dòng chữ: “Đinh triều Tiên Hoàng đế chi lăng. Minh Mạng nhị thập nhất niên, ngũ nguyệt, sơ nhị nhật, phụng sắc kiến” (Lăng Đinh Tiên Hoàng đế. Ngày mồng 2 tháng 5 năm Minh Mạng thứ 21 phụng chỉ xây dựng). Trên văn bia tại lăng mộ cũng ghi lại: “Hàm Nghi nguyên niên, cửu nguyệt, nhị thập tứ nhật trùng tu Tiên đế lăng” (Tạm dịch: Ngày 24 tháng 9 năm 1885, dưới triều vua Hàm Nghi, trùng tu lăng Tiên đế).
Tương truyền, sau khi nhà vua băng hà, lăng mộ của ngài đã được xây dựng với quy mô kiến trúc hoành tráng so với thời điểm ấy. Tuy nhiên trải qua thời gian, binh đao loạn lạc, lăng mộ vua không còn giữ được uy nghi linh thiêng như ban đầu. Mãi cho đến thời nhà Nguyễn, lăng mới được trùng tu và xây dựng lại.
Thế nhưng, đằng sau một ngôi lăng mộ có kiến trúc đơn sơ lại là những câu chuyện kỳ bí chưa có lời giải đáp. Người dân Hoa Lư vẫn lưu truyền nhiều câu chuyện có liên quan đến lăng mộ vua Đinh, có thuyết kể rằng sau khi vua bị hại, triều đình đã làm 99 chiếc quan tài vua Đinh đưa vào chôn trong khắp vùng núi Hoa Lư, lăng trên Mã Yên Sơn là nơi chôn một trong 99 quan tài đó.
Có thuyết thì cho hay, vì sợ phe cánh, đồ đảng của Đỗ Thích chưa lộ diện hoặc con cháu các sứ quân trước đây bị đánh bại sẽ báo thù, mà tìm cách cướp xác, đốt phá lăng vua Đinh nên hai đại thần đứng đầu triều đình và cũng là bạn kết nghĩa thuở nhỏ của vua là Đinh Điền và Nguyễn Bặc đã bí mật làm hai cỗ quan tài giả của Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn đặt ở lầu Đại Vân để các triều thần và dân chúng đến điếu phúng tế lễ.
Còn quan tài có đặt thân thể nhà vua và con trai được quàn tại một hang lớn trong hoàng thành, có lính canh giữ (Hang này đời sau gọi là Hang Quàn, nay thuộc địa phận xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình).
Tới ngày an táng vua, có 10 cỗ xe ngựa chạm rồng, bên trong đều chở quan tài, từ hoàng cung chạy đi 10 hướng nên không ai biết nơi chôn cất cha con vua Đinh ở đâu, chỉ Đinh Điền và Nguyễn Bặc biết rõ.
Không lâu sau khi vua Đinh mất, hai ông đã dấy binh đánh Lê Hoàn vì sợ họ Lê cướp ngôi và thua trận nên bị giết hết. Còn các toán quân đi mai táng, không thấy ai trở về, người ta kể rằng tất cả họ vì lòng tận trung đã cùng nhau tuẫn tiễn để bảo toàn bí mật thiêng liêng ấy. Chính vì vậy, đâu mới là nơi an nghỉ vĩnh hằng của vị Hoàng đế vĩ đại trong điệp trùng non nước Hoa Lư vẫn là một bí ẩn chưa có lời giải đáp.
Tuy nhiên, những câu chuyện kỳ bí này được truyền tai qua nhiều thế hệ đến nay vẫn chưa được xác minh.
Ngày nay, lăng mộ Đinh Tiên Hoàng trên núi Mã Yên là điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá cố đô Hoa Lư - nơi giao thoa giữa dấu ấn lịch sử, truyền thuyết huyền bí và vẻ đẹp linh thiêng của núi sông. Lăng không chỉ là di tích cấp quốc gia đặc biệt, mà còn là biểu tượng nhắc nhớ về một thời kỳ mở đầu cho kỷ nguyên độc lập, tự chủ và thống nhất của dân tộc Việt Nam. Những bậc đá dẫn lên đỉnh Mã Yên không đơn thuần là bước chân hành hương, mà còn là hành trình trở về với cội nguồn lịch sử nơi một bậc đế vương từng viết nên trang đầu huy hoàng cho đất nước Đại Cồ Việt.
