Đây là nghề dân dã được truyền qua nhiều thế hệ của người dân sống ở vùng sông nước. Cứ vào tháng 7-10 âm lịch, bà con lại rộn ràng kéo nhau ra đồng để “săn lộc trời”. Nghề truyền thống này giúp nông dân kiếm được thu nhập vài trăm nghìn hay lên đến tiền triệu mỗi ngày chỉ với nông cụ rất đơn giản.
Cứ vào tháng 7-10 âm lịch, khi nước từ thượng nguồn đổ về, mang theo phù sa, mang theo nguồn thủy sản phong phú. Và đây cũng là thời điểm giúp người nông dân tận dụng nguồn "lộc trời" để tăng thêm thu nhập.
Vào khoảng 20 năm trước, nhìn thấy nguồn lợi thiên nhiên dồi dào như thế, bà con sống ở Đồng bằng sông Cửu Long mới tìm cách săn bắt cá đồng nhưng không tận diệt nguồn thủy sản nên đã sáng tạo ra nghề đẩy côn trên đồng - vừa dân dã lại không ảnh hưởng nhiều đến môi trường sinh thái.
Khi xuồng lướt đi, giàn côn quét mặt nước, buộc cá phải chúi xuống bùn. Người đẩy chỉ cần quan sát bong bóng, màu nước sủi rồi chụp nơm bắt cá.
Từ đó đến nay, đẩy côn trở thành sinh kế quen thuộc mỗi mùa nước nổi. Dụng cụ nghề khá đơn giản: hai cây tre hoặc tầm vông dài 10-15m, cột ngang mũi xuồng hoặc vỏ máy, dọc thân tre gắn các thanh sắt hoặc cọng chì dài 1-1,5m, cách nhau 20 đến 30cm. Côn sau đó được gắn chắc chắn vào mũi xuồng, thuyền và điều chỉnh sao cho phần dưới thanh sắt phải chạm đến đáy ruộng.
Khi xuồng lướt ngoài đồng, giàn côn quét dưới mặt nước, buộc cá phải chúi xuống bùn theo phản xạ tự nhiên. Người đẩy côn quan sát bong bóng, nơi nào nước sủi bọt khí thì sẽ biết ngay ở đó có cá. Lúc này, người nông dân nhanh tay chụp nơm bắt cá.
Giàn côn hoàn toàn tự chế và được làm bằng thủ công. Tre phải phơi thật khô, cọng chì mua về cắt ngắn, ghim vào dây và buộc chặt. Sự công phu nằm ở việc căn khoảng cách đều nhau để giàn côn vừa đủ nặng để chạm đáy nhưng không quá nặng đến mức khó điều khiển. Chỉ với vài trăm nghìn tiền vật liệu ban đầu, bộ giàn côn có thể dùng suốt nhiều mùa. Điều này khiến nghề đẩy côn trở thành lựa chọn của nhiều gia đình khó khăn, nơi “lấy công làm lời” là phương châm quen thuộc.
Đẩy côn không chỉ dựa vào sức mà còn cần sự nhạy bén, tinh mắt. Người thợ phải đọc được dấu hiệu rất nhỏ trên mặt nước, từ luồng bong bóng đến độ lượn nhẹ dưới làn nước để biết cá đang ở đâu.
Khi nhận thấy bọt khí nổi trên mặt nước, người đi săn cá lập tức dùng nơm hoặc tay không chụp xuống. Thời gian quan sát và phản xạ gần như quyết định hoàn toàn một mẻ trúng hay thất bại.
Để bắt được nhiều cá trước tiên người làm nghề phải có sức khỏe, tính kiên trì. Thông thường, các buổi sáng, những người làm nghề này phải trầm mình mò cá trong nước lạnh. Do đó, người đi đẩy côn phải có sức bền, chịu khó.
Nghề đẩy côn chủ yếu bắt cá lóc và cá trê đồng. Đây là hai loại cá lớn, khỏe và thường xuất hiện nhiều trong mùa nước nổi. Trung bình mỗi ngày, người đẩy côn có thể thu được từ 3-8 kg cá, những ngày may mắn thì gặp luồng cá lớn di chuyển theo dòng nước, sản lượng thu về có thể vượt mốc 10kg.
Cá lóc kích cỡ 1-2kg mỗi con thường được xem là “lộc trời” vì cho lợi nhuận cao. Thậm chí có người may mắn bắt được cá lóc bông nặng cả chục ký, được bà con gọi vui là “thủy quái” mùa nước nổi. Những con cá lớn như vậy bán được giá, mang về thu nhập ổn định và xứng đáng với 1 ngày công lặn lội dưới nước.
Một số nông dân cho biết, tùy vào thời tiết, mùa vụ và muốn cải thiện thu nhập thì người đi “săn cá” bằng việc đẩy côn tre có thể di chuyển qua nhiều khu ruộng, vùng khác nhau để bắt được nhiều cá hơn.
Dẫu có nhọc nhằn nhưng nhiều người dân ở Đồng bằng sông Cửu Long vẫn chọn đẩy côn làm nghề mưu sinh trong mùa nước nổi. Các loại cá khi đẩy côn bắt được chủ yếu là cá lóc, cá rô và cá trê.
Nhìn nghề đẩy côn thì có thể rất dễ nhưng theo các thanh niên có kinh nghiệm khẳng định không phải ai cũng làm được nghề này. Bởi đẩy côn đòi hỏi sự dẻo dai và kinh nghiệm tích lũy nhiều năm. Người mới thường khó bắt trúng cá vì chưa quen việc quan sát mặt nước, trong khi người làm lâu năm chỉ cần nhìn qua độ sủi bọt lớn, nhỏ đã biết được cá lóc hay cá trê đang chạy phía dưới.
Thu nhập từ “nghề lạ” này thay đổi theo từng năm, từng nguồn cá và tùy vào sức làm của mỗi người. Trung bình, một thợ đẩy côn có thể kiếm từ 200.000-500.000đ đồng/ngày ngày. Nhiều nông dân nhờ nghề đẩy côn mà có thêm tiền trang trải cuộc sống, sửa lại nhà cửa hoặc đầu tư cho vụ mùa sau.
Đẩy côn cũng góp phần tạo nguồn cung thủy sản chất lượng, đa dạng cho những phiên chợ truyền thống ở TP. Cần Thơ và các tỉnh như: Vĩnh Long, An Giang, Cà Mau, Đồng Tháp…
Dù nguồn cá đồng đã giảm đáng kể so với trước, nghề đẩy côn vẫn được các địa phương đánh giá cao vì tính bền vững. Nghề chỉ bắt cá trưởng thành, không gây tận diệt, phù hợp với chủ trương bảo vệ hệ sinh thái.
Chỉ từ đôi tay khéo léo, vài cây tre và nắm bắt quy luật tự nhiên, họ có thể tạo nên nguồn thu nhập ổn định mỗi mùa nước nổi. Nghề không gây hại cho môi trường, không tốn nhiều chi phí, lại gắn với bản sắc văn hóa của vùng đồng bằng sông nước. Không chỉ thế, nghề đẩy côn bắt cá còn giúp nhiều gia đình có thêm nguồn thu nhập, nuôi sống cả gia đình.
