Lỗ bình thường mọc hoang dại ở những vách đá cheo leo của vùng núi Tây Bắc hoặc len lỏi ven những con suối ở Tây Nguyên. Thứ rau này có sức sống mãnh liệt, chỉ cần một trận mưa rào là có thể mọc xanh tốt, tươi non mơn mởn.
Trong thế giới ẩm thực Việt Nam, bên cạnh những đặc sản trứ danh, luôn có chỗ cho những món ăn dân dã, độc đáo được "khai quật" từ núi rừng, suối khe. Một trong số đó là rau lỗ bình, thứ rau dại từng chỉ mọc hoang dã nay đã trở thành một đặc sản được săn đón, mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân. Hành trình "lên đời" của lỗ bình không chỉ là câu chuyện về một loại rau, mà còn là minh chứng cho sự tinh tế trong việc khám phá và nâng tầm giá trị ẩm thực truyền thống.
Rau lỗ bình, với cái tên nghe lạ tai, là một loại thực vật thân thảo nhỏ, có vẻ ngoài khá tương đồng với rau càng cua ở miền Tây Nam Bộ. Tuy nhiên, nó lại mang một "lai lịch" rất riêng, gắn liền với những vùng đất địa đầu Tổ quốc như Cao Bằng, Hà Giang và các tỉnh Tây Nguyên như Gia Lai, Đắk Lắk. Lỗ bình thường mọc hoang dại ở những vách đá cheo leo của vùng núi Tây Bắc hoặc len lỏi ven những con suối ở Tây Nguyên. Thứ rau này có sức sống mãnh liệt, chỉ cần một trận mưa rào là có thể mọc xanh tốt, tươi non mơn mởn.
Trước đây, rau lỗ bình chỉ xuất hiện một cách khiêm tốn trong những mâm cơm đạm bạc của người dân vùng cao. Khi ấy, nó không được xem là một loại hàng hóa mà chỉ là một món rau “cây nhà lá vườn”. Người dân hái rau lỗ bình về để chế biến thành các món ăn đơn giản như luộc chấm muối vừng, nấu canh hay xào tỏi. Thậm chí, nhiều người còn nhổ bỏ bớt đi để không ảnh hưởng đến các loại hoa màu khác.
Thế nhưng, vài năm trở lại đây, sự "sàng lọc" của thị trường và gu ẩm thực ngày càng tinh tế đã đưa rau lỗ bình bước ra khỏi khu rừng, trở thành một đặc sản được nhiều người biết đến. Nhờ các du khách khi đến Cao Bằng hay Tây Nguyên, thấy thứ rau dại mọc ven đường, ăn thử và cảm nhận được hương vị độc đáo của nó, dần dần, rau lỗ bình đã được bà con thu hái và bày bán. Từ đó, nhu cầu về loại rau này ngày càng tăng, thúc đẩy nó đi xa hơn khỏi khu vực nguyên bản.
Rau lỗ bình chinh phục thực khách bằng một hương vị rất riêng, khó có thể tìm thấy ở các loại rau khác. Nó sở hữu vị chua nhẹ, thanh mát kết hợp với độ giòn, ngọt tự nhiên và màu xanh non đẹp mắt. Một du khách đến từ miền xuôi đã phải thốt lên: “Thật sự nhìn đĩa rau có rau lỗ bình là mê ngay. Với người miền xuôi, mấy món rau này quý hơn vàng, mê nhất là món xào tỏi cay nồng.”
Tại các nhà hàng, đặc biệt là ở Cao Bằng, rau lỗ bình đã được nâng tầm thành nhiều món ăn cầu kỳ hơn, làm phong phú thêm thực đơn ẩm thực vùng miền. Thực khách có thể thưởng thức lỗ bình trong món salad trộn, lẩu gà, bánh xèo rau rừng, hay lỗ bình xào tỏi, rau rừng kho quẹt… Dù cách chế biến có phức tạp hơn, nhưng hương vị tự nhiên, thanh tao của rau vẫn được giữ nguyên, khiến người ăn cảm nhận được sự mộc mạc của núi rừng trong từng miếng ăn.
Sự yêu thích của thị trường đã mở ra một hướng đi mới cho rau lỗ bình. Thay vì chỉ thu hái tự nhiên, nhiều nông trại đã bắt đầu nghiên cứu và trồng rau lỗ bình trên quy mô lớn. Đặc biệt, tại Đà Lạt, Lâm Đồng, nhiều nhà vườn đã đưa lỗ bình vào trồng trong nhà kính, áp dụng các kỹ thuật canh tác hiện đại. Đây là loại rau rất dễ trồng và chăm sóc, ít sâu bệnh nên gần như không cần dùng thuốc bảo vệ thực vật. Việc nhân giống cũng khá đơn giản, có thể dùng phương pháp nuôi cấy mô hoặc giâm cành với chi phí đầu tư ban đầu không quá cao. Sự thích nghi tốt với điều kiện khí hậu của Lâm Đồng khiến lỗ bình có thể được sản xuất đại trà, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường.
Với diện tích chỉ 400m2, một nhà vườn có thể thu về sản lượng trung bình 400kg rau mỗi đợt, mỗi đợt cách nhau khoảng 1,5 tháng, mang lại thu nhập đáng kể trên 20 triệu đồng mỗi tháng. Điều này cho thấy tiềm năng kinh tế lớn của loại rau dại này. Giá bán trên thị trường cũng phản ánh sự quý hiếm và độc đáo của lỗ bình, dao động từ 100.000 - 120.000 đồng/kg trên các chợ mạng.
Không chỉ là một loại rau ăn ngon, lỗ bình còn được biết đến với những công dụng y học truyền thống. Thân của cây được dùng trong y học dân gian để chữa các bệnh như viêm họng, viêm phế quản mãn tính, phong tê thấp, đau nhức xương khớp và chấn thương sưng đau.
Từ một thứ rau dại "vô danh" ở vùng cao, rau lỗ bình đã trải qua một hành trình đáng kinh ngạc để trở thành một đặc sản được săn lùng. Câu chuyện của nó là bài học về cách thức khám phá và nâng tầm những giá trị tiềm ẩn của thiên nhiên, biến những sản vật đơn giản nhất thành nguồn tài nguyên quý giá, mang lại lợi ích kinh tế cho người dân và làm phong phú thêm bản đồ ẩm thực Việt Nam.
