Từ món ăn dân dã của người bản địa, dế cơm đã trở thành đặc sản có giá trị, được người sành ăn tìm kiếm bởi hương vị giòn, béo và giàu đạm. Vào vụ, loại côn trùng này được bán phổ biến tại Long Khánh với mức giá dao động từ 3.000 đến 5.000 đồng mỗi con, tùy kích cỡ.
Ẩm thực Đồng Nai vốn đa dạng với nhiều món ăn quen thuộc như gỏi cá Biên Hòa, canh chua lá giang hay gà hấp bưởi. Tuy nhiên, bên cạnh những cái tên nổi bật ấy, địa phương này còn sở hữu một đặc sản độc đáo đang ngày càng được du khách quan tâm: dế cơm chiên nước mắm. Từ món ăn dân dã của người bản địa, dế cơm đã trở thành đặc sản có giá trị, được người sành ăn tìm kiếm bởi hương vị giòn, béo và giàu đạm. Vào vụ, loại côn trùng này được bán phổ biến tại Long Khánh với mức giá dao động từ 3.000 đến 5.000 đồng mỗi con, tùy kích cỡ.
Tại Long Khánh (tỉnh Đồng Nai), dế cơm vốn là loài côn trùng quen thuộc đối với người dân nông thôn. Trước đây, chúng hiếm khi được bán trên thị trường mà chủ yếu được người dân tự bắt để chế biến trong bữa ăn gia đình. Theo thời gian, khi nhu cầu ẩm thực độc lạ gia tăng, dế cơm dần trở thành món nhậu được nhiều người yêu thích. Nhờ kích thước lớn, thân mình mập và mùi vị đặc trưng, dế cơm được đánh giá ngon hơn nhiều loại dế khác như dế lửa, dế than hay dế tiêu.
Vào đầu mùa, sản lượng ít nên mức giá có thể đạt 4.000 – 5.000 đồng/con. Khi bước vào mùa rộ, giá giảm còn một nửa nhưng sự săn đón của thực khách vẫn rất lớn. Nhiều quán ăn, nhà hàng tại Long Khánh đưa món dế cơm chiên nước mắm vào thực đơn như một biểu tượng ẩm thực địa phương.
Dế cơm sinh sản nhiều nhất vào khoảng tháng 9 và tháng 10 hằng năm. Đây là thời điểm sau các đợt mưa lớn, độ ẩm cao giúp dế phát triển mạnh. Người dân địa phương thường tranh thủ thời gian này để vào rừng, nương rẫy hoặc các khu vực trồng cao su nhằm tìm kiếm và thu bắt.
Dế cơm sinh sống trong các hang sâu dưới mặt đất. Một số hang có thể dễ dàng nhận ra nhờ phần đất đùn cao ở miệng hang, nhưng cũng có những hang bị mưa làm mờ dấu vết nên khó phát hiện. Những người có kinh nghiệm sẽ quan sát lớp đất mỏng lấp trước miệng hang – đặc trưng giúp dế tránh bị các loài côn trùng khác tấn công.
Theo chia sẻ của nhiều thợ săn dế, muốn bắt được số lượng lớn thì không nên vào khu vực rừng cao su quá rậm rạp, thiếu ánh sáng. Dế cơm có xu hướng thích sống ở nơi thoáng, có cỏ mọc dày và ánh nắng chiếu trực tiếp. Chính vì vậy, hành trình tìm kiếm chúng cần sự quan sát kỹ lưỡng và kinh nghiệm thực tế.
Điểm độc đáo trong hoạt động săn dế cơm nằm ở phương pháp khai thác. Người dân không đào hang để bắt trực tiếp mà sử dụng kiến nhọt – một loài kiến có khả năng tấn công mạnh – để buộc dế phải tự bật khỏi hang. Trước tiên, thợ săn sẽ moi đất để thông miệng hang, sau đó lấy cọng cỏ gạo (hay cỏ lá tre) nhúng vào xô đựng kiến nhọt rồi thả xuống hang và lấp đất lại.
Khoảng 30 giây đến vài phút sau, dế cơm khi bị kiến cắn sẽ lập tức nhảy bật ra ngoài, lúc đó người thợ nhanh tay chụp bắt. Tuy nhiên, lượng kiến thả vào hang phải được kiểm soát chặt chẽ. Nếu số lượng quá ít, dế hoàn toàn có thể chống trả nhờ đôi càng khỏe và sự hung dữ vốn có. Nhưng nếu thả quá nhiều, kiến sẽ cắn chết dế trong hang, gây tổn thất. Vì vậy, những người có kinh nghiệm thường chỉ dùng khoảng 30 – 40 con kiến cho mỗi lần đặt bẫy.
Kiến nhọt là loài côn trùng có vết cắn rất đau và di chuyển nhanh, khiến quá trình thao tác càng đòi hỏi sự thận trọng. Việc kiểm soát lượng kiến, nhận diện hang dế và thao tác bắt đều cần sự khéo léo và hiểu biết nhất định.
Không chỉ quá trình săn bắt mà bước sơ chế dế cơm cũng đòi hỏi kỹ năng. Sau khi thu được dế sống, người ta rửa sạch, bẻ đuôi để rút ruột, loại bỏ phần cánh và hai cẳng chân sau. Vì kích thước của dế cơm khá lớn nên người dân Long Khánh thường nhồi thêm lạc (đậu phộng) vào bụng để tăng độ béo và mùi thơm. Ở những nơi chế biến cầu kỳ, người ta còn xay nhuyễn thịt dế, tẩm ướp gia vị và bọc quanh hạt lạc trước khi nhồi vào.
Công đoạn này cần thao tác nhẹ nhàng để không làm nứt phần bụng dế, tránh ảnh hưởng tới thẩm mỹ và chất lượng món ăn. Sau khi nhồi xong, dế có thể được dùng để chế biến nhiều món như chiên giòn, kho mặn, rang lá chanh… nhưng phổ biến nhất vẫn là dế cơm chiên nước mắm.
Để chế biến món dế cơm chiên nước mắm, dế đã sơ chế được ướp với nước mắm và các gia vị tùy khẩu vị như tỏi, ớt, tiêu. Sau thời gian ngấm gia vị, dế được chiên trong dầu nóng cho đến khi chuyển màu vàng nâu, giòn rụm. Sau đó, đầu bếp chuyển dế sang chảo khác, đảo đều với nước mắm, tỏi và ớt để tạo lớp áo đậm đà.
Món dế chiên nước mắm có hương thơm hấp dẫn, vị béo của nhân lạc hòa quyện với vị mặn ngọt đặc trưng của nước mắm, tạo cảm giác giòn mà không ngấy. Đây được xem là món ngon nhất trong các món chế biến từ dế cơm, thường được dùng kèm cơm nóng hoặc làm món nhậu.
Ngoài ra, dế rang lá chanh và dế chiên giòn cũng được thực khách đánh giá cao. Những món này không chỉ thu hút người địa phương mà còn khiến du khách tò mò, nhất là những ai lần đầu tiếp xúc với ẩm thực từ côn trùng.
Mặc dù vẻ ngoài của dế cơm có thể khiến nhiều người e dè, nhưng thực tế, không ít du khách sau khi vượt qua cảm giác ban đầu lại tỏ ra thích thú với hương vị đặc trưng của món ăn. Vị giòn tan, béo ngậy và đậm đà gia vị khiến dế cơm trở thành trải nghiệm ẩm thực đáng thử khi đến Đồng Nai. Hiện nay, dế cơm không chỉ được tiêu thụ tại các hàng quán ở Long Khánh mà còn được làm sạch, đóng gói và vận chuyển đi nhiều tỉnh thành. Điều này cho thấy sức hút ngày càng tăng của món đặc sản độc lạ này trên thị trường.
Từ một món ăn đơn giản trong đời sống sinh hoạt của người dân địa phương, dế cơm đã trở thành đặc sản đại diện cho sự phong phú trong văn hóa ẩm thực Đồng Nai. Việc khai thác, sơ chế và chế biến loại côn trùng này đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kinh nghiệm và kỹ năng. Chính những yếu tố đó tạo nên giá trị đặc trưng cho món ăn, giúp nó trở thành lựa chọn không thể bỏ qua đối với du khách yêu thích ẩm thực vùng miền.
