Trên các nền tảng thương mại, loại quả này có giá quy đổi lên đến hơn 300.000 đồng/kg, mức giá khiến nhiều người ngạc nhiên.
Trong nhiều năm, xương rồng là loài cây quen thuộc ở nhiều vùng quê Việt Nam, thường được trồng làm hàng rào nhờ đặc tính chịu hạn tốt và hệ gai dày đặc. Tuy nhiên, loại cây vốn bị xem là “đáng ngại” bởi khả năng gây tổn thương khi chạm phải nay lại bất ngờ trở thành đặc sản được săn tìm và có giá trị kinh tế cao. Trên các nền tảng thương mại, quả xương rồng lê gai có giá quy đổi lên đến hơn 300.000 đồng/kg, mức giá khiến nhiều người ngạc nhiên.
Xương rồng lê gai (thuộc chi Opuntia) có nguồn gốc từ Mexico. Ở Việt Nam, loài này mọc tự nhiên nhiều nhất ở Ninh Thuận (nay sáp nhập thành tỉnh Khánh Hòa) và Bình Thuận (nay sáp nhập thành tỉnh Lâm Đồng), đặc biệt tại các vùng đất cát ven biển. Do bộ gai dày sắc nhọn, thân mọng nước và dễ sinh trưởng, người dân địa phương thường trồng thành hàng rào để ngăn gia súc hoặc đánh dấu ranh giới đất đai. Chính đặc tính gai góc khiến loại cây này ít được quan tâm, thậm chí thường xuyên bị coi là cây dại không có giá trị sử dụng.
Cây xương rồng lê gai phát triển mạnh trong điều kiện khô nóng, có thể đạt chiều cao khoảng một mét nếu được cung cấp đủ ánh sáng. Quả mọc dọc theo mép phiến lá, hình bầu dục, có màu cam đỏ hoặc tím tùy giai đoạn phát triển. Khi chín hoàn toàn, quả chuyển sang tím đậm – đây cũng là lúc thịt quả đạt độ ngọt cao nhất. Mặc dù hình dáng bên ngoài sần sùi và nhiều gai nhỏ li ti, phần ruột lại có màu tím đặc trưng, vị tương tự kiwi nhưng ít chua hơn.
Nhiều người dân địa phương cho biết trước đây hầu như không ai thu hoạch quả xương rồng để ăn. Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, loại quả này bất ngờ thu hút sự quan tâm nhờ hương vị lạ, dễ chế biến và có giá trị dinh dưỡng cao. Một số siêu thị thậm chí đã nhập quả xương rồng lê gai đã được xử lý sạch gai để bán thương mại.
Quy trình tách quả đòi hỏi sự cẩn trọng vì bề mặt vỏ chứa vô số gai nhỏ khó nhìn bằng mắt thường. Người hái phải sử dụng găng tay dày, sau đó chà xát để loại bỏ lớp gai hoặc rửa mạnh dưới vòi nước. Khi sơ chế, người dùng sẽ cắt phần đầu và đuôi quả, rạch đôi theo chiều dọc rồi bóc lớp vỏ để lấy phần thịt. Phần ruột có thể ăn trực tiếp, ép nước, làm mứt, chế biến thành kem hay dùng trong các món salad. Hạt bên trong cũng có thể ăn được tùy khẩu vị từng người.
Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng quả xương rồng lê gai chứa hàm lượng flavonoid, polyphenol và betalain cao – đây đều là những hợp chất chống oxy hóa mạnh. Nghiên cứu của nhóm Luisa Tesoriere, đăng tải trên Tạp chí Dinh dưỡng lâm sàng Hoa Kỳ, cho thấy việc tiêu thụ loại quả này liên quan đến khả năng thải độc và bảo vệ tế bào trước tác động của các gốc tự do, nhờ hàm lượng vitamin C và E phong phú.
Giống các loại trái cây nhiều chất xơ khác, quả xương rồng góp phần hỗ trợ hệ tiêu hóa và tạo cảm giác no lâu. Đây cũng là lý do nhiều chuyên gia dinh dưỡng đánh giá loại quả này có lợi cho người kiểm soát cân nặng. Ngoài ra, các hợp chất trong quả còn được xem là có lợi cho hệ tim mạch.
Mặc dù chưa phổ biến trong ẩm thực truyền thống Việt Nam, xương rồng lê gai lại là thực phẩm quen thuộc ở Mexico, Trung Quốc, một số nước châu Mỹ và châu Phi. Tại Mexico – quê hương của loài cây – quả và lá xương rồng xuất hiện thường xuyên trong bữa ăn hàng ngày của các gia đình. Ở các quốc gia có khí hậu nóng như Ấn Độ hay một số khu vực châu Phi, loại quả này còn được xem như nguồn bổ sung nước tự nhiên vào mùa khô.
Tại Mỹ, xương rồng được đánh giá như thực phẩm lạ, giàu dưỡng chất và dành cho những người yêu thích trải nghiệm ẩm thực mới mẻ. Ở Tây Ban Nha, quả xương rồng được xem là nguồn cung cấp sắt, vitamin B và C đáng kể. Giá bán trên các nền tảng như Amazon dao động khoảng 13 USD cho hộp 6 quả, tương đương hơn 300.000 đồng – mức giá được xem là khá cao đối với một loại cây từng bị xem là mọc dại.
Ngoài phần thịt quả, xương rồng lê gai còn được tận dụng ở nhiều bộ phận khác. Lá và hoa có thể chế biến thành món ăn hoặc làm dược liệu. Phần lá sau khi sơ chế có kết cấu giống đậu bắp, vị tựa đậu xanh, có thể luộc, nướng hoặc trộn salad. Một số vùng còn dùng lá xương rồng để làm món nướng ăn kèm thịt cá, tạo hương vị đặc trưng.
Hạt xương rồng lê gai cũng là nguồn nguyên liệu quý để sản xuất dầu dưỡng da. Trung bình một tấn hạt chỉ cho ra khoảng một lít dầu, khiến giá xuất khẩu loại dầu này sang châu Âu có thể lên đến 2.000 euro (khoảng 55 triệu đồng). Dầu hạt xương rồng được thị trường mỹ phẩm cao cấp ưa chuộng vì đặc tính chống oxy hóa và dưỡng ẩm tốt.
Mặc dù có nhiều lợi ích sức khỏe, quả xương rồng lê gai chứa lớp gai lông nhỏ trên bề mặt có thể gây kích ứng da hoặc tổn thương niêm mạc nếu không xử lý kỹ. Do đó, người tiêu dùng cần làm sạch hoàn toàn lớp gai trước khi ăn.
Hiện nay, việc khai thác và phân phối quả xương rồng lê gai đang mở ra hướng đi mới cho nông sản Việt Nam, nhất là tại những vùng khô hạn. Với điều kiện khí hậu phù hợp, sản lượng quả có thể tăng nếu được trồng theo quy trình nông nghiệp tiêu chuẩn. Nhiều chuyên gia đánh giá tiềm năng phát triển của loại cây này trong ngành thực phẩm và dược phẩm là rất lớn.
