Loài cá này từ lâu đã thu hút sự quan tâm của giới sưu tầm hải sản cao cấp tại nhiều quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, nơi cá sủ vàng được xếp vào nhóm thực phẩm xa xỉ.
Trong hệ sinh thái biển Việt Nam, cá sủ vàng được xem là một trong những loài thủy sản quý hiếm bậc nhất, không chỉ bởi sự khan hiếm ngày càng rõ rệt mà còn bởi giá trị kinh tế vượt xa nhiều loài cá thương mại khác. Loài cá này từ lâu đã thu hút sự quan tâm của giới sưu tầm hải sản cao cấp tại nhiều quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, nơi cá sủ vàng được xếp vào nhóm thực phẩm xa xỉ.
Cá sủ vàng có tên khoa học là Otolithoides biauritus, phân bố chủ yếu ở vùng biển Ấn Độ Dương và khu vực phía tây Thái Bình Dương. Phạm vi sinh sống của loài cá này trải dài qua nhiều quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ và Sri Lanka. Tại Việt Nam, cá sủ vàng từng xuất hiện ở nhiều vùng biển từ Bắc vào Nam, đặc biệt là các khu vực cửa sông, vùng nước lợ. Tuy nhiên, do áp lực khai thác kéo dài và môi trường sống bị thu hẹp, số lượng cá sủ vàng trong tự nhiên đã suy giảm nghiêm trọng, khiến việc bắt gặp loài cá này trở nên rất hiếm.
Về hình thái, cá sủ vàng dễ nhận diện nhờ màu sắc đặc trưng. Toàn thân cá ánh vàng, phần bụng có sắc trắng bạc pha hồng nhạt, trong khi đầu và lưng mang màu xám xanh. Vây lưng kéo dài, thân cá chắc khỏe, miệng nhọn, phù hợp với tập tính săn mồi ở tầng đáy. Khi trưởng thành, cá có thể đạt trọng lượng trên 100 kg, thậm chí có cá thể vượt ngưỡng 130 kg.
Giá trị kinh tế của cá sủ vàng tăng mạnh theo thời gian. Đầu những năm 2000, loài cá này đã được mua bán với mức giá vài triệu đồng mỗi kg. Chỉ trong vòng chưa đầy một thập kỷ, giá cá liên tục tăng và đạt mức hàng chục triệu đồng/kg. Hiện nay, một con cá sủ vàng trưởng thành, đủ kích cỡ và chất lượng, có thể được trả giá lên tới hàng tỷ đồng, tùy thuộc vào trọng lượng và tình trạng cá.
Nguyên nhân chính khiến cá sủ vàng trở thành đối tượng săn lùng không nằm ở phần thịt, mà ở bộ phận bong bóng cá, thường được gọi là bóng cá. Trong giới hải sản cao cấp, bóng cá sủ vàng được ví như “vàng mềm” bởi giá trị thương mại và y học đặc biệt lớn. Bong bóng cá sau khi được làm sạch và phơi khô có thể bảo quản trong thời gian rất dài mà không bị hư hỏng nếu điều kiện lưu trữ phù hợp.
Trên thị trường quốc tế, giá bóng cá sủ vàng thuộc nhóm cao nhất trong các loại hải sản khô. Mỗi kg bóng cá tươi có thể đạt mức hàng chục nghìn USD. Với những con cá lớn, riêng phần bóng cá đã có trọng lượng lên tới khoảng 1 kg, tương đương giá trị của một tài sản có giá trị lớn tại nhiều quốc gia đang phát triển. Đã từng ghi nhận những trường hợp bóng cá được cất giữ hàng chục năm vẫn giữ nguyên chất lượng, màu sắc chuyển sang vàng hổ phách, càng làm gia tăng giá trị sưu tầm.
Theo các tài liệu nghiên cứu, bóng cá sủ vàng chứa hàm lượng protein cao, cùng nhiều vi chất như selen, kẽm, kali, vitamin nhóm B và omega-3. Trong y học cổ truyền và quan niệm dinh dưỡng tại một số quốc gia châu Á, bóng cá được cho là có tác dụng hỗ trợ sức khỏe, tăng cường miễn dịch và cải thiện thể trạng. Ngoài ra, trong y học hiện đại, collagen từ bóng cá còn được ứng dụng để sản xuất chỉ khâu tự tiêu trong phẫu thuật, nhờ đặc tính tương thích sinh học cao và ít gây phản ứng viêm.
Không chỉ bóng cá, phần thịt cá sủ vàng cũng được đánh giá cao. Thịt cá có màu trắng, kết cấu mềm, vị ngọt tự nhiên, giàu dưỡng chất, phù hợp với nhiều đối tượng, đặc biệt là người cần bồi bổ sức khỏe. Tại một số quốc gia, cá sủ vàng thường xuất hiện trong các bữa tiệc sang trọng, được chế biến theo nhiều phương pháp khác nhau như hấp, nấu súp, om cùng thảo dược hoặc nấm quý.
Ngoài mục đích thực phẩm và y học, cá sủ vàng còn có giá trị trong lĩnh vực thủ công. Vảy cá với độ cứng và độ đàn hồi đặc trưng được sử dụng để sản xuất miếng gảy đàn, phục vụ ngành công nghiệp âm nhạc, chủ yếu xuất khẩu sang Nhật Bản và châu Âu.
Tuy nhiên, giá trị kinh tế quá lớn cũng chính là nguyên nhân đẩy cá sủ vàng vào tình trạng bị đe dọa nghiêm trọng. Việc khai thác quá mức trong thời gian dài, cùng nhu cầu thị trường không ngừng tăng, khiến quần thể loài này suy giảm nhanh chóng. Một số quốc gia trong khu vực đã triển khai các chương trình nghiên cứu và bảo tồn, song việc nuôi sinh sản cá sủ vàng trong điều kiện nhân tạo được đánh giá là rất khó khăn, chi phí cao và chưa mang lại hiệu quả ổn định.
Các chuyên gia thủy sản cho rằng, để bảo vệ cá sủ vàng, cần có các biện pháp kiểm soát khai thác chặt chẽ hơn, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị sinh thái của loài cá này. Cá sủ vàng không chỉ là nguồn lợi kinh tế hiếm có, mà còn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái biển. Việc bảo tồn loài cá này không chỉ nhằm giữ gìn một “báu vật” của biển Việt Nam, mà còn góp phần duy trì sự cân bằng tự nhiên và phát triển bền vững nguồn tài nguyên biển trong tương lai.
