Ẩn mình giữa núi rừng Pù Luông hùng vĩ, chợ Phiên Phố Đoàn không chỉ là trung tâm giao thương hàng hóa mà còn là không gian văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa.
Nằm giữa thung lũng thuộc vùng đệm của khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, cách trung tâm thành phố Thanh Hóa khoảng 150km về phía Tây Bắc, chợ phiên Phố Đoàn (hay còn gọi là chợ Phố Đòn) đã trở thành điểm giao thương quan trọng của người dân vùng cao Bá Thước từ đầu thế kỷ XX. Với lịch sử hơn một thế kỷ, phiên chợ vẫn giữ nguyên những nét văn hóa truyền thống và phương thức giao dịch độc đáo, thu hút ngày càng nhiều du khách trong và ngoài nước.
Theo ghi nhận, chợ hình thành vào thời Pháp thuộc và ban đầu chỉ là nơi trao đổi nông sản giữa các bản làng người Thái và Mường trong vùng. Tên gọi "Phố Đoàn" được cho là bắt nguồn từ việc khu vực này từng là nơi đóng quân của một đơn vị quân đội trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
Trải qua hơn một thế kỷ với nhiều biến động lịch sử, chợ phiên Phố Đoàn vẫn giữ được kiến trúc nguyên bản với các gian hàng chủ yếu lợp mái lá, chỉ một số ít được thay thế bằng mái tôn để thích nghi với điều kiện thời tiết. Diện tích chợ khoảng 2.000m², được bố trí trên một khu đất bằng phẳng ven sông Mã, tạo thuận lợi cho việc tập trung đông người.
Hướng dẫn đường đến chợ phiên Phố Đoàn
Để đến được chợ phiên Phố Đoàn, du khách từ Hà Nội có thể di chuyển theo quốc lộ 1A đến thành phố Thanh Hóa, sau đó rẽ vào quốc lộ 45 hướng về huyện Bá Thước. Đoạn đường từ trung tâm huyện đến chợ dài 14,5km, chủ yếu là đường đèo quanh co, đòi hỏi phương tiện vận chuyển phù hợp.
Đối với những du khách yêu thích khám phá, hành trình đi bộ từ bản Lũng Cao hoặc Thành Sơn đến chợ qua các con suối và ruộng bậc thang sẽ mang lại trải nghiệm thiên nhiên trọn vẹn. Chính khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ xung quanh đã góp phần không nhỏ làm nên sức hấp dẫn của phiên chợ vùng cao này.
Các loại đặc sản ở chợ phiên
Tại chợ phiên Phố Đoàn, du khách sẽ được chiêm ngưỡng và thưởng thức đa dạng các sản phẩm địa phương độc đáo.
Rau rừng và dược liệu quý
Khác với các chợ đồng bằng, chợ Phiên Phố Đoàn là nơi tập trung các loại rau rừng hiếm có như rau đắng, rau sắng, măng le cùng các loại dược liệu quý như thảo quả, hạt dổi, mắc khén - những sản vật được thu hái từ rừng Pù Luông nguyên sơ.
Thực phẩm tươi sống từ núi rừng
Gà đồi thả tự nhiên, lợn cắp nách (một giống lợn nhỏ được nuôi thả rông), cá suối, và đặc biệt là chuột rừng - món đặc sản chỉ có ở vùng cao - là những sản phẩm tươi sống đặc trưng tại chợ.
Sản phẩm chế biến truyền thống
Thịt trâu gác bếp (thịt trâu hun khói), mật ong rừng, rượu ngô ủ men lá là những sản phẩm chế biến nổi tiếng tại chợ. Đặc biệt, rượu ngô đựng trong bầu khô được xem là món quà lưu niệm được nhiều du khách ưa chuộng, với giá dao động từ 100.000 đến 150.000 đồng/chai 1 lít.
Thổ cẩm và đồ thủ công tinh xảo
Chợ Phiên Phố Đoàn cũng là nơi trưng bày và mua bán các sản phẩm thủ công truyền thống như váy áo người Thái với họa tiết thêu tay tinh xảo, khăn Piêu, túi đựng thuốc lá, cùng các sản phẩm mây tre đan như gùi, giỏ xách, nong nia được làm từ tre nứa địa phương.
Nét độc đáo trong phương thức giao dịch
Điều khiến chợ Phiên Phố Đoàn trở nên đặc biệt trong thời đại số hóa hiện nay chính là phương thức giao dịch truyền thống. Theo thống kê, khoảng 30% giao dịch tại chợ vẫn diễn ra theo hình thức hàng đổi hàng. Ví dụ, một con gà mái có thể đổi lấy 10kg ngô, hoặc một gùi rau rừng đổi lấy chai rượu ngô 5 lít.
Phương thức này không chỉ phản ánh tập quán cổ truyền mà còn tạo nên sự khác biệt so với các chợ hiện đại. Với du khách muốn trải nghiệm phương thức giao dịch này, các chuyên gia du lịch địa phương khuyên nên mang theo vải hoặc dụng cụ nông nghiệp cũ để trao đổi.
Ẩm thực đặc sắc vùng cao
Chợ Phiên Phố Đoàn không chỉ là nơi mua sắm mà còn là thiên đường ẩm thực với những món ăn đậm đà bản sắc vùng cao.
Cơm lam - hương vị núi rừng
Cơm nếp nướng trong ống tre, ăn kèm thịt nướng hoặc muối vừng là món ăn không thể bỏ qua khi đến chợ Phiên Phố Đoàn. Hương vị thơm nồng từ gạo nếp hòa quyện với mùi tre tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên.
Thịt xiên nướng đậm đà gia vị núi rừng
Thịt lợn hoặc thịt trâu tẩm ướp gia vị mắc khén, nướng trên than hồng là món ăn được nhiều du khách ưa chuộng. Hương vị đặc trưng của mắc khén - loại gia vị chỉ có ở vùng núi Tây Bắc - làm nên điểm nhấn cho món ăn này.
Bánh rán bột gạo
Bánh làm từ bột gạo nương, nhân đậu xanh, chiên giòn là món tráng miệng được nhiều người ưa thích. Vị ngọt nhẹ của đậu xanh kết hợp với vỏ bánh giòn tạo nên một hương vị hài hòa, đậm đà.
Cách ứng xử khi đến chợ phiên Phố Đoàn
Để tôn trọng văn hóa địa phương và góp phần bảo tồn giá trị truyền thống của chợ Phiên Phố Đoàn, du khách nên lưu ý một số quy tắc ứng xử:
- Không chạm vào hàng hóa khi chưa hỏi ý kiến người bán
- Tránh mặc trang phục hở hang để tôn trọng phong tục địa phương
- Nên trả giá hợp lý, không ép giá quá mức đối với các sản phẩm thủ công
- Không xả rác bừa bãi, góp phần giữ gìn vệ sinh môi trường
Chợ Phiên Phố Đoàn không chỉ là trung tâm thương mại mà còn là bảo tàng sống về văn hóa các dân tộc vùng cao Thanh Hóa. Sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, ẩm thực độc đáo và phương thức giao dịch truyền thống đã tạo nên sức hút khó cưỡng cho du khách.
Trong xu thế phát triển du lịch bền vững, việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của chợ Phiên Phố Đoàn đang được chính quyền và người dân địa phương đặc biệt quan tâm. Đây không chỉ là trách nhiệm của người dân Lũng Niêm mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng trong việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.
Chợ Phiên Phố Đoàn, với những nét đẹp văn hóa đặc trưng và không gian giao thương truyền thống, xứng đáng là điểm đến không thể bỏ qua cho những ai yêu thích trải nghiệm văn hóa nguyên bản khi tới vùng đất Pù Luông.
