Dù hình dáng có phần “khác lạ” và hơi tối màu do thói quen sinh sống trong bùn, loài cá này lại được đánh giá rất cao về chất lượng thịt.
Trong số các loài thủy sản nước ngọt ở Đồng bằng sông Cửu Long, cá bống tượng luôn giữ vị trí đặc biệt nhờ giá trị kinh tế và chất lượng thịt vượt trội. Tại Cà Mau – nơi được xem là “thủ phủ” của loài cá này – cá bống tượng được xếp vào nhóm hai loại cá nước ngọt có giá trị cao nhất. Hiện giá bán trên thị trường dao động mạnh, với mức cao lên tới gần 500.000 đồng/kg đối với các kích cỡ lớn.
Cá bống tượng có ngoại hình rất dễ nhận biết nhờ thân tròn, màu sắc đặc trưng với các vằn nâu loang mờ trên nền đen bóng. Đuôi cá thường xòe dạng chữ V, còn vây thì mở rộng khi bơi, tạo dáng vẻ nổi bật hơn so với các loài bống khác. Đây cũng là loài có kích thước lớn nhất trong họ cá bống nước ngọt: phổ biến nhất từ 100 đến 200 gram mỗi con nhưng những cá thể lớn có thể đạt 0,5–1 kg, thậm chí có con lên tới 5 kg.
Dù hình dáng có phần “khác lạ” và hơi tối màu do thói quen sinh sống trong bùn, cá bống tượng lại được đánh giá rất cao về chất lượng thịt. Thịt cá màu trắng, có độ dai nhẹ tương tự thịt gà, mùi vị ngọt thanh, không tanh và không bị bã. Đây là yếu tố khiến nhiều người sau khi thử đều yêu thích, dù trước đó khá e dè vì ngoại hình của cá.
Thịt cá tuy không quá dày như một số loài cá quả hoặc cá trắm, nhưng vị ngọt đặc trưng và độ dai tự nhiên khiến món ăn được đánh giá cao. Các bà nội trợ thường lựa chọn cá bống tượng để kho tộ, chiên mắm hoặc làm các món hấp đơn giản. Một số người ví von cá chiên mắm từ cá bống tượng có hương vị “như gà chiên mắm” nhưng thanh và nhẹ hơn.
Trước đây, cá bống tượng chủ yếu xuất hiện tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ và hiếm khi có mặt ở thị trường miền Bắc. Tuy nhiên, vài năm gần đây, nhờ kỹ thuật nhân giống được cải thiện, người nuôi tại miền Trung và miền Bắc – đặc biệt là vùng hồ sông Đà – đã bắt đầu phát triển loài cá này. Nguồn cung theo đó trở nên dồi dào hơn.
Cá bống tượng sông Đà hiện chủ yếu là loại nhỏ, giá bán khoảng 140.000–160.000 đồng/kg, trung bình mỗi kg có 6–8 con. Trong khi đó, cá bống tượng nuôi tại Vĩnh Long, Cà Mau hoặc các mô hình nuôi quy mô lớn có kích thước vượt trội, giá dao động 200.000–450.000 đồng/kg tùy loại. Mức giá gần 500.000 đồng/kg thường áp dụng cho cá loại lớn, hiếm và có trọng lượng đồng đều.
Không chỉ tiêu thụ mạnh trong nước, cá bống tượng còn là mặt hàng xuất khẩu ổn định sang Trung Quốc, Đài Loan và các nước ASEAN. Nhiều nhà hàng cao cấp xem cá bống tượng là nguyên liệu chế biến các món đặc sản vì có hương vị riêng biệt và hình thức đẹp mắt khi lên đĩa.
Dù nhu cầu lớn, cá bống tượng lại nổi tiếng “khó chiều”, khiến chi phí nuôi cao và sản lượng ổn định không dễ đạt được. Có ba nguyên nhân chính giải thích mức giá cao hiện nay. Cá bống tượng là loài ăn mồi sống, khẩu phần chủ yếu là cá con, tôm hoặc tép tươi. Người nuôi buộc phải duy trì nguồn thức ăn tươi sống thường xuyên, dẫn đến chi phí cao và phụ thuộc vào thời điểm trong năm. Các loại thức ăn công nghiệp hầu như không phù hợp, khiến việc chủ động nguồn mồi trở thành thách thức lớn.
Tỷ lệ chủ động giống chất lượng cao hiện chỉ đáp ứng chưa tới 2% nhu cầu. Nhiều mô hình nuôi vẫn phải dựa vào nguồn cá giống tự nhiên, vốn không đồng đều về kích thước, sức đề kháng và tỉ lệ sống. Điều này làm tăng rủi ro cho người nuôi và khiến giá thương phẩm luôn ở mức cao.
Giai đoạn ương giống được xem là “điểm nghẽn” lớn nhất. Cá bống tượng dễ bị tổn thương, nhạy với biến động môi trường và có tỷ lệ sống thấp nếu người nuôi thiếu kinh nghiệm. Chi phí đầu tư ban đầu cao nhưng rủi ro cũng lớn, do đó giá thành sản phẩm khi ra thị trường khó có thể giảm.
Cá bống tượng có khả năng chui sâu xuống bùn tới cả mét để trốn tránh kẻ thù hoặc khi gặp môi trường bất lợi. Ban ngày, loài cá này thường vùi mình dưới bùn, khiến việc đánh bắt tự nhiên trước đây gặp nhiều khó khăn. Đây cũng là lý do khiến cá bống tượng từng là sản vật hiếm và ít người biết đến.
Tại các tỉnh miền Tây, mô hình nuôi cá bống tượng thương phẩm được xem là hướng đi triển vọng. Nhiều hộ gia đình đã chuyển đổi ao nuôi từ các loài cá truyền thống sang cá bống tượng vì biên lợi nhuận cao. Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn phải đi kèm với đầu tư bài bản về giống, thức ăn và kỹ thuật chăm sóc.
Một số chuyên gia thủy sản đánh giá rằng nếu khắc phục được các hạn chế về giống và kiểm soát tỷ lệ sống trong giai đoạn ương, cá bống tượng hoàn toàn có thể trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực của vùng. Nhu cầu từ thị trường quốc tế ổn định, còn thị trường nội địa ngày càng mở rộng nhờ nhóm người tiêu dùng quan tâm tới các sản phẩm đặc sản vùng miền.
Trong quá khứ, cá bống tượng ít được ưa chuộng do màu sắc đen sẫm và vẻ ngoài khác biệt. Tuy nhiên, khi chất lượng thịt được khẳng định, loài cá này dần trở thành lựa chọn của các nhà hàng và người tiêu dùng. Việc mở rộng nhân giống đã tạo điều kiện đưa cá bống tượng ra khỏi phạm vi miền Tây, trở thành mặt hàng quen thuộc tại thị trường Hà Nội và nhiều tỉnh thành khác.
Sự chuyển mình của cá bống tượng từ một loài cá “ẩn mình dưới bùn” đến sản phẩm thương phẩm giá trị cao cho thấy tiềm năng lớn của ngành nuôi trồng thủy sản Việt Nam. Nếu các rào cản về giống và kỹ thuật tiếp tục được cải thiện, loài cá này có thể giữ vững vị thế “vua cá nước ngọt” không chỉ tại Cà Mau mà còn trên bản đồ thủy sản khu vực.
