Mặc dù mới được du nhập vào nước ta chưa lâu, loài cá này đã trở thành nguyên liệu được nhiều nhà hàng cao cấp lựa chọn nhờ hương vị khác biệt, giá trị dinh dưỡng cao và nguồn cung khan hiếm.
Cá quế những năm gần đây được nhắc đến như một trong những loài thủy sản đặc biệt của Việt Nam, nổi bật bởi mùi thơm tự nhiên tương tự quế – loại gia vị quen thuộc trong ẩm thực và dược liệu truyền thống. Mặc dù mới được du nhập vào nước ta chưa lâu, loài cá này đã trở thành nguyên liệu được nhiều nhà hàng cao cấp lựa chọn nhờ hương vị khác biệt, giá trị dinh dưỡng cao và nguồn cung khan hiếm.
Theo các tài liệu chuyên ngành, cá quế có tên khoa học Tinca tinca L, thường gọi là cá Tench, thuộc họ cá Chép (Cyprinidae). Nguồn gốc của chúng là các vùng nước ngọt ở châu Âu và Tây Á. Điểm đặc biệt làm nên tên gọi “cá quế” bắt nguồn từ môi trường sinh sống tự nhiên: tại những con suối gần rừng quế, lá quế rụng xuống, tinh dầu thấm vào nước và tác động trực tiếp tới mùi vị thịt cá, tạo nên hương thơm thoang thoảng, khác biệt hoàn toàn so với các loài cá nước ngọt thông thường.
Cá quế có hình dáng thon, thân mảnh, vảy sáng và óng vàng. Nhiều người nhận xét chúng có ngoại hình gần giống cá mè nhưng da dày hơn. Thịt cá màu trắng, dày, dai nhẹ, ít xương dăm và đặc biệt là không có mùi tanh. Vị ngọt thanh, thơm nhẹ khiến cá dễ chế biến ở nhiều dạng món khác nhau, từ hấp xì dầu, chiên nướng đến các món lẩu hay canh chua.
Do có hàm lượng đạm cao, ít mỡ và giàu các khoáng chất thiết yếu, cá quế được đánh giá là thực phẩm phù hợp với người lớn tuổi, trẻ em và phụ nữ mang thai. Đây cũng là lý do nhiều nhà hàng đưa cá quế vào thực đơn như một món đặc sản.
Theo chia sẻ của một số tiểu thương chuyên bán hải sản và thủy sản đặc sản, cá quế không phải mặt hàng có sẵn hàng ngày. Thị trường thường chỉ có cá theo từng đợt, mỗi đợt cách nhau từ 5 đến 7 ngày tùy nguồn cung. Giá bán hiện nay khoảng 180.000 đồng/kg và có sự chênh lệch theo mùa, khu vực vận chuyển cũng như chất lượng đàn cá.
Nguồn cung hạn chế và khó khăn trong nuôi trồng khiến cá quế trở thành mặt hàng được nhiều người săn tìm. Đặc biệt tại các nhà hàng chuyên món đặc sản miền Bắc, cá quế hấp xì dầu là món được ưa chuộng nhất vì giữ nguyên được mùi thơm tự nhiên.
Các nghiên cứu dinh dưỡng ghi nhận thịt cá quế chứa lượng protein chất lượng cao, cùng vitamin tổng hợp, niacin và các khoáng chất thiết yếu như canxi, kali, magie và selen. Đây là nhóm vi chất cần thiết để duy trì năng lượng, hỗ trợ hệ miễn dịch và góp phần tăng cường sức khỏe tổng thể.
Trong Đông y, cá quế được xếp vào nhóm thực phẩm tính bình, không độc, vị ngọt. Thịt cá đi vào tỳ vị, có tác dụng bổ khí huyết, tăng cường tiêu hóa, hỗ trợ hấp thu các khoáng chất. Nhiều thầy thuốc dân gian xem cá quế là món ăn phù hợp cho những người mệt mỏi, chán ăn hoặc suy nhược.
Đối với phụ nữ mang thai, cá quế được đánh giá cao nhờ lượng đạm dồi dào nhưng ít chất béo, giàu vi chất và không gây tăng cân quá mức. Các thành phần canxi, sắt trong thịt cá cũng hỗ trợ phòng ngừa thiếu máu và loãng xương trong thai kỳ.
Nhờ đặc tính ít tanh và thịt dai, cá quế dễ kết hợp với nhiều phương pháp nấu. Các món phổ biến gồm hấp xì dầu, chiên giòn, nướng, kho cà chua, nấu lẩu hoặc canh chua. Mỗi phương pháp làm nổi bật một đặc điểm riêng: hấp giữ trọn vị, chiên tạo độ giòn, kho đậm đà mà không bị nát thịt. Tại một số vùng, cá quế còn được nhắc đến với tên gọi “cá mồm hếch”, là món ăn xuất hiện trong nhiều bữa cơm gia đình và dịp đãi khách đặc biệt.
Mặc dù có giá trị kinh tế cao, cá quế lại là loài thủy sản “khó tính”. Loài cá này yêu cầu nguồn nước sạch, giàu oxy, ít biến động về nhiệt độ. Khoảng nhiệt độ lý tưởng để chúng sinh trưởng dao động từ 18 đến 20°C; khi vượt quá 35°C, cá dễ bị stress, giảm ăn và tỉ lệ chết tăng mạnh. Đây chính là rào cản lớn với những vùng có khí hậu nắng nóng trong mùa hè.
Tuy nhiên, hiệu quả nuôi không phải lúc nào cũng ổn định. Theo các hộ nuôi, cá quế có nguồn gốc từ vùng khí hậu ôn đới nên phản ứng rất mạnh với nắng nóng. Trong điều kiện thời tiết bình thường, tỉ lệ hao hụt dao động 15–20%. Khi nhiệt độ tăng cao vào mùa hè, nếu không được che mát và cấp nước lạnh phù hợp, tỉ lệ chết có thể vượt 50%. Đây là lý do khiến người nuôi phải đặc biệt cẩn trọng về kỹ thuật quản lý ao nuôi, môi trường nước và lịch cho ăn.
Dù còn nhiều rào cản kỹ thuật, cá quế là loài có tiềm năng kinh tế lớn. Việc chủ động được nguồn giống và hoàn thiện quy trình nuôi tại các địa phương trong những năm gần đây cho thấy khả năng nhân rộng mô hình trong tương lai. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần có hướng dẫn kỹ thuật rõ ràng, đầu tư hệ thống nuôi phù hợp với sinh thái loài và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Trong bối cảnh nhu cầu tìm kiếm thực phẩm sạch, giàu dinh dưỡng và đặc sản bản địa ngày càng tăng, cá quế hội tụ nhiều yếu tố thuận lợi để trở thành mặt hàng có giá trị cao trong ngành thủy sản Việt Nam. Hương vị độc đáo cùng những lợi ích sức khỏe rõ rệt giúp cá quế giữ vững vị thế là một trong những loài cá đặc trưng, góp phần làm phong phú thêm kho tàng ẩm thực vùng miền.
